23 Eylül 2012 tarihi itibariyle, hem Türkiye Cumhuriyeti, hem de diğer ülke vatandaşlarının ihlallerle ilgili olarak Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapabilmesi mümkün hale gelmiştir. Ancak, bireysel başvuru usulü de her yargısal usul gibi bir dizi koşulun yerine getirilmesini gerektiriyor. Başvuruların önemi bir kısmının herhangi bir hukuk bilgisi olmayan kişiler tarafından yapılmış olması, başvuruların büyük oranda kabul edilemez bulunmasına neden olmaktadır. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Rehberi, başvuru usulü ile ilgili mevcut bilgi eksikliğinin ortadan kaldırılmasına katkı sunmayı hedeflemektedir. Bu kitapta Anayasa’nın temel hak ve özgürlüklerle ilgili maddelerinin Anayasa Mahkemesi tarafından nasıl yorumlandığına değil, bireysel başvuru usulüne odaklanılmıştır. Dr. Ulaş Karan tarafından hazırlanan bu çalışmada Anayasa Mahkemesi tarafından kitabın yayına hazırlandığı tarihe kadar yayınlanmış olan 846 bireysel başvuru kararını incelenerek Mahkeme’nin bireysel başvurularda ortaya koyduğu içtihatlar ışığında bireysel başvuru usulüne dair bazı tespitlerde bulunulmuştur. Bunun yanı sıra bu alanda ortaya çıkmış akademik çalışmalara da değinilmiştir. Kitapta ayrıca hukuk alanında bilgi sahibi kişilerin yanı sıra bu alanda herhangi bir eğitim almamış kişilere yönelik olmak üzere; her konu başlığı altında ilgili mevzuata ve örnek niteliğinde Anayasa Mahkemesi kararlarına; bireysel başvuru ile ilgili mevcut uluslararası ve ulusal mevzuata; maddi durumu iyi olmayan ve bireysel başvuru yapmak üzere bir avukattan ücretsiz hukuki yardım almak isteyebilecek kişiler için baroların iletişim bilgilerine; Anayasa Mahkemesi tarafından hazırlanan bireysel başvuru formunun bir örneğine ve bireysel başvuru kılavuzuna da yer verilmiştir.

 Önsöz

 

 Giriş

 

BİRİNCİ KISIM Bireysel Başvuru Usulü
BİRİNCİ BÖLÜM Bireysel Başvuru Usulünde
Nelere Dikkat Edilmelidir?
A. Bireysel Başvuru Formu Doldurulurken
Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
1. Başvuru Formuna Nereden Ulaşılabilir?
2. Türkçe Dışında Bir Dilde Başvuru Yapılabilir mi?
3. Başvuru Formu Nasıl Doldurulmalıdır?
4. Başvuru Formuna Neler Yazılmalıdır?
a. Başvuru Formunun I. Bölümü: “Kişisel Bilgiler”
b. Başvuru Formunun II. Bölümü: “Açıklamalar”
c. Başvuru Formunun III. Bölümü:
“Başvuru Yollarının Tüketildiğine İlişkin Bilgiler”
d. Başvuru Formunun IV. Bölümü: “Diğer Bilgiler”
e. Başvuru Formunun V. Bölümü: “Sonuç Talepleri”
f. Başvuru Formuna Eklenmesi Gereken Belgeler
B. Bireysel Başvuru Yapılırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
1. Başvuru Kimler Tarafından Yapılabilir?
2. Başvuru Yaparken Ücretsiz Olarak Bir Avukattan
Hukuki Yardım Almak Mümkün mü?
3. Başvuru Ne Kadar Süre İçinde Yapılmalıdır?
4. Başvuru Nereye Yapılabilir?
5. Başvuru Yapılan Makamın Yapacağı İşlemler Nelerdir?
6. Başvuru Bir Mahkeme Aracılığıyla Yapılacaksa
Hangi Mahkemeye Yapılabilir?
7. Başvuruda Başvurucuların Kimliği Gizli Tutulabilir mi?
8. Başvuru İçin Ne Kadar Masraf Yapılmalıdır?
9. Başvuru Masrafları İçin Adli Yardımdan Yararlanılabilir mi?
10. Başvuru Formuna Hangi Belgeler Eklenmelidir?
11. Başvuru Yapıldıktan Sonra Ne Yapılması Gerekmektedir?
12. Aciliyet Taşıyan Başvuruların Daha Hızlı Sonuçlanması
Mümkün müdür?
içindekiler
 

 İKİNCİ BÖLÜM Bireysel Başvurunun
 Anayasa Mahkemesi Tarafından İncelenmesi Usulü

A. Bireysel Başvuruların Ön İncelemesi
1. Eksikliklerin Giderilmesi
2. Başvuruların Birleştirilmesi
B. Bireysel Başvuruların Kabul Edilebilirlik İncelemesi
1. Kabul Edilebilirlik İncelemesinin Gerçekleştirilmesi
2. Hakkın Kötüye Kullanılıp Kullanılmadığına Karar Verilmesi
3. Adli Yardım Taleplerinin Değerlendirilmesi
C. Bireysel Başvuruların Esas Hakkında İncelenmesi
1. Esas Hakkında İncelemenin Gerçekleştirilmesi
2. Tedbir Başvurularının Değerlendirilmesi
3. Başvurunun Bir Örneğinin Adalet Bakanlığı’na Gönderilmesi
4. Duruşma Yapılması
5. Nihai Kararın Verilmesi
İKİNCİ KISIM Bireysel Başvurunun
Kabul Edilebilir Bulunmasının Koşulları
 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Usule İlişkin Kabul Edilebilirlik Koşulları
A. Başvuru Yollarının Tüketilmiş Olması
1. Olağan Kanun Yollarının Tüketilmesi
2. Olağan Kanun Yollarının Tüketilmesi Koşulunun İstisnaları
a. Genel Olarak
b. Belirli Haklarla İlgili Olarak Ortaya Çıkan İstisnalar
i. Makul Sürede Salıverilme Hakkı
ii. Makul Sürede Yargılama Hakkı
iii. Mahkemeye Erişim Hakkı
3. Olağanüstü Kanun Yolları
B. Bireysel Başvurunun Süresinde Yapılmış Olması
1. Bireysel Başvuruların 30 Gün İçinde Yapılması
a. Genel Olarak
b. Ceza Yargılamasına Dair Özel Durumlar
c. Hukuk Yargılamasına Dair Özel Durumlar
d. İdari Yargılamaya Dair Özel Durumlar
2. Haklı Mazeret Durumu
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Anayasa Mahkemesi’nin
 Yargı Yetkisine İlişkin Kabul Edilebilirlik Koşulları

A. Anayasa Mahkemesi’nin Zaman Bakımından Yetkisi
1. Genel Olarak
2. Belirli Haklara İlişkin Özel Durumlar
a. Makul Sürede Yargılama Hakkı
b. Mahkemeye Erişim Hakkı
içindekiler vii
B. Anayasa Mahkemesi’nin Kişi Bakımından Yetkisi
1. Mağdurluk Statüsüne Sahip Olma
a. Genel Olarak
b. Özel Durumlar
2. Kamu Tüzel Kişileri
a. Köyler
b. Belediyeler
c. Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları
d. Üniversiteler
3. Özel Hukuk Tüzel Kişileri
a. Dernekler
b. Vakıflar
c. Sendikalar
d. Şirketler
e. Siyasi Partiler
f. Diğer Özel Hukuk Tüzel Kişileri
4. Yabancılar
C. Anayasa Mahkemesi’nin Konu Bakımından Yetkisi
1. Genel Olarak
2. Bireysel Başvuruya Konu Olamayacak Haklar ve İşlemler
a. Türkiye’nin Taraf Olmadığı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne
Ek Protokollerde Yer Alan Haklar
b. Anayasa’da Yer Alan Ancak Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
ve Ek Protokollerinde Yer Almayan Haklar
c. Yasama Organının İşlemleri
d. Düzenleyici İdari İşlemler
e. Yargı Yolunun Kapalı Olduğu İşlemler
f. Anayasa Mahkemesi’nin Kararları
3. Belirli Hak ve Özgürlüklerle Bağlantılı Olarak
Konu Bakımından Yetki
D. Mahkeme’nin Yer Bakımından Yetkisi
 BEŞİNCİ BÖLÜM Başvurunun Esasına Dair
 Kabul Edilebilirlik Koşulları
A. Açıkça Dayanaktan Yoksun Olmama
1. Temyiz İncelemesi Niteliğindeki İhlal İddiaları
2. Kanıt İleri Sürülmeksizin Dile Getirilen İhlal İddiaları
3. Bir İhlalin Mevcut Olmadığının Açık veya Bariz Olduğu İddialar
4. Karmaşık ve Zorlama İhlal İddiaları
5. Bazı Haklarla İlgili Örnek Kararlar
B. Başvurunun Önem Taşıması
viii içindekiler
ÜÇÜNCÜ KISIM Kararlar
 ALTINCI BÖLÜM Ön İnceleme Aşamasında Verilen Kararlar
A. İdari Ret Kararları
1. Süre Aşımı Nedeniyle Verilen İdari Ret Kararları
2. Eksikliklerin Giderilmemesi Nedeniyle Verilen
İdari Ret Kararları
B. İdari Ret Kararlarına İtirazın Reddine Dair Kararlar
 YEDİNCİ BÖLÜM Kabul Edilebilirlik Aşamasında
 Verilen Kararlar

A. Başvurunun Kabul Edilebilirliğine Dair Kararlar
B. Yargılama Giderlerine Dair Kararlar
C. Düşme Kararları
1. Feragat Nedeniyle Düşme Kararları
2. Başvurunun Takipsiz Bırakılması Nedeniyle Verilen
Düşme Kararları
3. İhlalin ve Sonuçlarının Ortadan Kalkmış Olması Nedeniyle
Verilen Düşme Kararları
4. Herhangi Bir Başka Gerekçe Nedeniyle Verilen Düşme Kararları
D. Diğer Kararlar
1. Başvurucunun Şikâyetlerinin Anayasa’nın
Belirli Maddeleri Kapsamında İncelenmesine Dair Kararlar
2. Konu veya Kişi Bakımından Aynı Nitelikte Bulunan
Başvuruların Birleştirilmesine Dair Kararlar
 SEKİZİNCİ BÖLÜM Esas Hakkında
 İnceleme Aşamasında Verilen Kararlar

A. Bir İhlalin Mevcut Olup Olmadığına Dair Kararlar
B. Yeniden Yargılama Yapılmasına Dair Kararlar
C. Tazminata Dair Kararlar
1. Genel Olarak
2. Maddi Tazminat
3. Manevi Tazminat
a. Yaşam Hakkı
b. İşkence ve Kötü Muamele Yasağı
c. Özgürlüğünden Hukuka Uygun Bir Şekilde
Yoksun Bırakılma Hakkı
d. Makul Sürede Salıverilme Hakkı
e. Makul Sürede Yargılama Hakkı
i. Ceza Yargılaması
ii. Hukuk Yargılaması
iii. İdari Yargılama
f. Mahkemeye Erişim Hakkı
g. Serbest Seçim Hakkı
içindekiler ix
D. İhlalin ve Sonuçlarının Kaldırılmasına Dair Kararlar
1. Yargısal Makamlar
2. İdari Makamlar
E. Yargılama Giderlerine Dair Kararlar
F. Tazminat ve Yargılama Giderlerinin
Ne Şekilde Ödeneceğine Dair Kararlar
G. Diğer Kararlar
1. Başka Hakların İhlal Edildiği Yönündeki İddiaların
Ayrıca İncelenmesine Gerek Görülmediğine Dair Kararlar
2. Karar Verilmesine Gerek Olmadığına Dair Kararlar
3. Hak İhlalinin Sonuçlarının Ortadan Kaldırılması İçin
Yapılması Gereken Bir İşlemin Bulunmamasına Dair Kararlar
DÖRDÜNCÜ KISIM Diğer Konular
DOKUZUNCU BÖLÜM Adli Yardım Talebi

A. Adli Yardımın Kapsamı
B. Adli Yardım Talebinin Kabulüne Dair Karar Örnekleri
ONUNCU BÖLÜM Tedbir Talebi
ON BİRİNCİ BÖLÜM Başvuru Hakkının Kötüye Kullanılması
EKLER
EK 1 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin ve
Ek Protokollerin İlgili Maddeleri
EK 2 Anayasa’nın İlgili Maddeleri
EK 3 Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşu ve
Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un İlgili Maddeleri
EK 4 Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün İlgili Maddeleri
EK 5 Bireysel Başvuruya Konu Olabilecek Haklar Tablosu
EK 6 Sözlük
EK 7 Baroların İletişim Bilgileri
EK 8 Atıf Yapılan Anayasa Mahkemesi Kararları Listesi
EK 9 Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Formu
EK 10 Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Formu Kılavuzu

 

Dizin

Dr. Karan, bir anayasa hukukçusu olmasının yanı sıra, bir insan hakları hukukçusu da olmasının kazandırdığı bilgi ve beceriyle, ilgili Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarını da ihmal etmeksizin, Anayasa Mahkemesi’nin uygulamasını bir başvuru için gerekli tüm hukuki başlıkları dikkatle irdeleyerek, bir kuyumcu sabrıyla başvurucuların yararlanmasına sunuyor.
Prof. Dr. Turgut Tarhanlı

_

Ulaş Karan

Lisans eğitimini Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde, yüksek lisans eğitimini insan hakları hukuku üzerine İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde ve doktora eğitimini kamu hukuku alanında İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde tamamladı. 2005 yılından bu yana İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde görev yapan Yrd. Doç. Dr. Karan, Hukuk Fakültesi’nde Anayasa Hukuku Anabilim Dalı’nda öğretim üyesidir. Anayasa hukuku ve insan hakları hukuku, ayrımcılık yasağı, ifade, örgütlenme ve toplanma özgürlükleri, Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı gibi konular üzerine çalışmalar yürütmektedir. Yayınlanmış eserleri şunlardır: Avrupa Birliği Ülkelerinde Ayrımcılık Yasağı ve Eşitlik Kurumları (İnsan Hakları Ortak Platformu, 2009); Ayrımcılık Yasağı Eğitim Rehberi (İdil Işıl Gül ile birlikte, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011); Ayrımcılık Yasağı – Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme (İdil Işıl Gül ile birlikte, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011); İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme (Sibel İnceoğlu vd. ile birlikte, Beta, 2013); Sanatta İfade Özgürlüğü, Sansür ve Hukuk (Siyah Bant, 2013), Gezi Parkı Olayları İnsan Hakları Hukuku ve Siyasi Söylem Işığında bir İnceleme (Burcu Yeşiladalı vd. ile birlikte, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013). Ayrıca, Mehveş Bingöllü ile birlikte Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku (David Harris, Michael O’Boyle, Edward Bates, Carla Buckley, Şen Matbaa, 2013) adlı eseri Türkçeye kazandırmıştır.