Bir Hınç ve Şiddet Tarihi: Kıbrıs’ta Statü Kavgası ve Etnik Çatışma
Prof. Dr. Niyazi Kızılyürek bu çalışmasında ilk defa yayınlanan belgeler ve bulgular ışığında Kıbrıs’ta etnik ve siyasal şiddet olgusunu incelemekte, birlikte yaşayan, birbirlerinin düğününe, cenaze törenine katılan insanların etnik şiddetin baş göstermesiyle birlikte nasıl çatışan kamplara ayrıldıklarını, “Helenizm” ve “Türklük” adına tutuştukları kavgada nasıl nefret kokan “ölümcül kimlikler” edindiklerini değişik bir yöntemle ele almaktadır. Kızılyürek, yöntem olarak “etnik nefret” ve “etnik farklılık” temelinde yapılan primordialist okumaları reddederek iki toplum arasında var olan “amaç uyuşmazlığı” ve “statü kavgasına” dikkat çekmekte ve aslında etnik şiddeti tetikleyen en temel faktörlerin bunlar olduğunu ileri sürmektedir. Yazar, bu süreç içinde tarafların; hak ettiklerini düşündükleri “statüye erişme” veya kendilerini layık görmedikleri bir “statüden kurtulma” gayreti içine girdikleri için şiddete başvurduklarını savunmaktadır. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları olarak, bugüne kadar süregelen ve adeta çözümsüzlüğe terkedilen Kıbrıs sorunu üzerine yazılmış, belgelere dayanan, en kapsamlı, en ayrıntılı çalışmalardan biri olarak gördüğümüz eserin, izlediği yöntem ve farklı özellikleriyle temel bir başvuru kaynağı olacağına inanıyoruz.
GİRİŞ Milliyetçilik, Hınç ve Şiddet
Kısır Döngü
Etnik Şiddeti Açıklamak
Farklılık mı, Statü Kavgası mı?
Statü Kavgası ve Hınç
Hukuk Yapıcı ve Hukuk Koruyucu Şiddet
BİRİNCİ BÖLÜM Modernleşme ve Etnik Haritanın Yeniden Şekillenmesi
Eski Dönem Kapanırken
Millet-i Mahkûme’den Millet-i Hâkime’ye
Kutsal Şiar Enosis
Millet-i Hâkime’den Sıradan Bir Azınlığa
Tarihi Dönüşümlerin Şafağında İlk Etnik Gerilimler
Eşitsiz Gelişim, Hınç ve Kaygı
Eşitsiz Gelişim
Kaygı ve Hınç
Küçümseyici Bakış ve Modernleşme Sancısı
İKİNCİ BÖLÜM Anti-Kolonyal Şiddete Doğru
Merkezin İktidarsızlığı
Çevrede İktidar Kavgası: AKEL-Kilise Çekişmesi
Efendi’nin Kibri
EOKA’nın Kuruluşu
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Anti-Kolonyal Şiddetten Etnik Şiddete
EOKA ve Şiddet
Afksendiu’nun Dillere Destan Kahramanlığı
EOKA’nın Solculara Bakışı ve Şiddet
EOKA ve Kıbrıslı Türkler
Türk-İngiliz İttifakı
Kıbrıslı Türklerin Tepkisel Şiddeti
Kolonyal Mühendislik ve Şiddet
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İlk Ölümlerden İlk Bölünmeye
Vasilya Olayları
Oradis Oradios’un Tanıklığı
Afanya Olayları: İlk Sivil Ölüm
İlk Bölünme: Maison-Dickson Hattı
Bölünmenin Dayanılmaz Cazibesi: “Ya Taksim Ya Ölüm”
EOKA’nın Tepkisi:“Bizi Vuranları Vururuz”
Bir “Toplu Katliam” Yalanı
Resmî Çevrelerdeki İnfial
BEŞİNCİ BÖLÜM TMT Militanlığı ve Şiddetin Yaygınlaşması
Türk Mukavemet Teşkilâtı’nın (TMT) Kuruluş Hamlesi
Özel Harp Dairesi Kıbrıs’a El Atıyor: “Kıbrıs’ın İstirdadı Projesi”
“Bir Arada Yaşayamayız” Mitosu
27-28 Ocak Olayları
Solcu Kıbrıslı Türklere Saldırı
TMT EOKA’ya mı Öykünüyor?
“Kara Haziran” ya da Kıbrıs’ın 6-7 Eylül’ü
Bombanın Sonuçları
Fail Kim?
Denktaş Türk Tarafını İngilizlere Jurnalliyor
“Komünistler Yapmıştır”
İtiraflar
Denktaş’ın Anlatısı
Hasan Demirağ Ne Anlatıyor
Olayın Yansımaları
Olayların Türk-Yunan İlişkilerine Etkileri
Adnan Menderes: “Türkler İlk Defa Ayıplanacak Bir Şey Yaptı”
Bir “Anti-Kahramanın” Sesi
Gönyeli Ovası Kan Deryası
Katliamdan Kurtulan Kıbrıslı Rumların Tanıklığı
Eşek Kilisenin Çanını Çalınca...
Yargının Tavrı
Kıbrıslı Türklerin Tanıklıkları
Başsavcı Paget Bourke’ün Katliamla İlgili Raporu
Tartışmalı Bir Uygulama: “Bussing”
Gönyeli Ovasında Neler Yaşandı?
Tutuklu Rumların Tanıklığı
Raporun Sonuçları: “Önceden Planlanmış Bir Eylem”
Gizemli Motosikletliler
Yangını Türkler Çıkardı
Yanlış Haberlere Dair
Suçlu Kim?
Mağdurlar Bugün Ne Düşünüyor?
Nacak Gazetesi Gönyeli Katliamıyla Övünüyor
“Medeni Toplumun Sonu”
Etnik Şiddet ve Belediyelerin Ayrılması
ALTINCI BÖLÜM Şiddet Dengesi ve Bağımsız Kıbrıs Devletinin Kuruluşu
EOKA’nın Tepkisel Şiddeti: “Türklerin Katli Vaciptir”
Rakamların “Gör” Dediği
Etnik Şiddet ve Türk Milliyetçiliğinin Kitleselleşmesi
Şiddet ve Türk Faktörünün Keşfi
“Ya Bağımsızlık, Ya Taksim!”
Bağımsızlığa Doğru
YEDİNCİ BÖLÜM Hınç ve Husumet Kıskacında Bir Cumhuriyet
“Kıbrıs’ta Türklerin ve Rumların Birlikte Var Olması Tanrı’nın İsteğidir,”
Fakat...
Kıbrıs Rum Toplumunda Hınç Mobilizasyonu
AKRİTAS Planı: Bir Hınç Metni ve İntikam Stratejisi
Örgütlenme
Silahlanma
AKRİTAS’ın İdeolojisi
Diğer Yasadışı Silahlı Gruplar
AKRİTAS Planı: “Son Siyasi Gelişmeler”
“Bir Arada Yaşayabiliriz” Mitosu
Kıbrıs Türk Liderliği’nin Husumet Siyaseti ve Ayrılma Stratejisi
Resmî Belgelerde Ayrılma Stratejisi
SEKİZİNCİ BÖLÜM Cumhuriyet Döneminde Statü Kavgası ve Etnik Çatışma
Topyekûn Çatışmaya Doğru
Ve Silahlar Patlıyor...
Etnik Çatışmaların Seyri
Küçük Kaymaklı Saldırısı
Kumsal Baskını
“Vre Taso, Denktaş’a Uğrarsan Ona Bir İyilik Yap!”
“Yeşil Hat” Çiziliyor
Ayvasıl’da Açılan Toplu Mezar
AKRİTAS’ın Ateşkes Emri ve Durum Değerlendirmesi
Londra Konferansı
Çatışmalar Yeniden Başlıyor
Aysozomos Şiiri
Limasol Bölgesi Çatışmaları
Gönüllü Milli Muhafız Ordusunun Kuruluşu
Statü Kavgasında Bir Dönüm Noktası: Birleşmiş Milletler’in 4 Mart Kararı
Baf Çatışmaları
Türk Alayı Tartışması
Bozdağ ve St. Hilarion Çarpışmaları
Mağusa Katliamı
Johnson Mektubu
Dillirga Provokasyonu
Kıbrıslı Türkler Açısından Dillirga Deneyimi
General Karayannis’in Gözlemleri
Etnik Çatışmaların Bilançosu
DOKUZUNCU BÖLÜM Şiddet, Diplomasi ve Etnik Gruplarda Statü Kayması
Şiddet ve Uluslararası Diplomasi
ABD Enosis’e Yöneliyor
Büyük Krize Doğru
Acheson Planı’na Doğru
Acheson Planı
Devletleşen Toplum: “Egemen, İstisnaya Karar Verendir”
Mustafa İbrahim Davası
Yüksek Mahkeme’nin Kurulması
Milli Muhafız Ordusu’nun Kuruluşu
Eğitim Bakanlığı’nın Kuruluşu
Belediyeler Yasası
Kamu Hizmetleri Komisyonu Yasası
Devletsizleşen Toplum: Kıbrıslı Türklerin Paryalaşması
Makarios’un Sinizmi: “Türkleri Kibarca Öldürmek”
“Artçı” Şiddet: Münferit Çatışmalar ve Fransız Sabotajcılar
Fransız Sabotajcılar “Gizli Ordu Örgütü” Kıbrıs’ta
Son Saldırı ve Enosis’in Sonu: Aytotoro ve Köfünye Olayları
AKEL’in Etnik Çatışmalara Bakışı
Geç Gelen Özeleştiri
Kıbrıs Rum Toplumu Yeni Ufuklara Yelken Açıyor
ONUNCU BÖLÜM Cumhuriyet Döneminde Grup-İçi Şiddet
Kıbrıs Türk Toplumunda Şiddet
“Cumhuriyet’in Gazetecileri” Öldürülüyor
“Son Komünistin” Ölümü: Derviş Ali Kavazoğlu Cinayeti
Ölüme Götüren 11 Nisan Günü
AKEL’in Enosis Politikası ve Kavazoğlu’nun Trajedisi
Kavazoğlu Cinayeti ve Dr. Küçük ile Türk Basınının Yorumları
Mehmet Zeka Bey’e Baskı
Berberoğlu’nun Adaylığı Engelleniyor
Özel Harp Dairesi Dr. Fazıl Küçük’ü Safdışı Bırakıyor
“BEY” Rejimi ve Siyasal Baskılar
Kutlu Adalı’nın Öldürülmesi:
Son Siyasi Cinayet
Kıbrıs Rum Toplumunda Şiddet
Kahramanların Dövüşü
“Ahlâki Temizlik” Operasyonları
Türk İstihbarat Raporlarında “Lagodondis Hadisesi”
Mafya ile Hesaplaşma
Cinayetler İki Toplum Arasında Gerginliğe Yol Açıyor
İç Savaşa Doğru
Milli Cephe Örgütü ve Şiddet
“Kuşları Vuracağız”: Makarios’a Suikast ve Yorgacis Cinayeti
EOKA B, Hınç ve Şiddet
ONBİRİNCİ BÖLÜM “Kuvvet Nizamı”; Coğrafi ve Etnik Bölünme Tamamlanıyor
“Aleksandros Hastaneye Kaldırıldı”
Makarios Darbenin Gelişini Neden Göremedi?
Kıbrıs Rum Toplumunun Dönüşümü ve Darbe: Siyasi Çalkantılar
Toplumsal Gelişmeler ve Kıbrıslı Rumların Aidiyet Dönüşümü
Muktedirlerin Sinizmi
Henry Kissinger’in Cambazlıkları
Türkiye’nin Yaklaşımı
Makarios’un Tarihî 19 Temmuz Konuşması
“Ve Ayşe Tatile Çıktı...”
“Kuvvet Nizamı”
İkinci Cenevre Görüşmeleri
Etnik Temizlik
Kıbrıslı Rumların Kovulması
Türkiye’den Nüfus Aktarılması
Tecavüz ve Aşağılama
Yalçın Küçük’ün Tanıklığı
Kıbrıslı Rum Kadınların Tanıklığı
İki Yüzden Fazla Kürtaj
Kıbrıslı Türkler Tecavüz Konusunda Sessiz
Toplu Katliamlar
Kayıp Şahıslar
Hınç ve Schadenfreude (Kötücül Sevinç)
Hınç
Schadenfreude (Kötücül Sevinç)
Bitmeyen Statü Kavgası
ONİKİNCİ BÖLÜM Kıbrıs Yüzleşmenin Neresindedir?
Neden Yüzleşme?
Kıbrıs Rum Toplumunda Yüzleş(eme)me
EOKA ve Silahlı Mücadeleye Bakış
EOKA ve Öldürülen Solcular
1960’lı Yıllarda Siyasal Şiddet
1974 Darbesi
“Türk İsyanı” Efsanesi
Toplu Katliamlar
Kıbrıs Türk Toplumunda Yüzleş(eme)me
“İki Toplumun Barış İçinde Bir Arada Yaşayamayacağı” Mitosu
EOKA ve Kıbrıslı Türkler
Öldürülen Kıbrıslı Türkler
7 Haziran Provokasyonu ve Gönyeli Katliamı
Kolonyalistlerle İşbirliği: Kıbrıslı Türk Yardımcı Polisler
Ayrı Devlet Planları
“Barış Harekatı” Mitosu
“Nüfus Mübadelesi” Yalanı
Kayıp Şahıslar
Toplu Katliamlar
Tecavüzler
SONSÖZ
Bazı Saptamalar
Kaynakça
Ekler
Dizin
Kızılyürek’in çalışmasının merkezinde hınç (“ressentiment”) kavramı var. Belleğin yapılan kötülükleri hatırlama ve intikam almaya yönelmesini ifade eden, “belleğin kötülüğü” anlamına gelen Yunanca kelimeyi hatırlatan yazar, hıncın modern dünyada siyaseten veya formel olarak eşit sayılan ama toplumsal eşitsizliklere mahkûm edilenlerin duygu durumunu ifade ettiğini belirtiyor.
Ahmet İnsel, 30 Ağustos 2016, Cumhuriyet
http://www.cumhuriyet.com.tr/koseyazisi/592686/Bir_hinc_ve_siddet_tarihi.html
Yaklaşık 700 sayfa tutan, konuyla ilgili İngilizce, Rumca, Türkçe 303 kitabı, 17 dergiyi, 30 gazeteyi ve doğrudan kendisinin ulaştığı İngiliz arşivlerindeki 97 belgeyi tarayarak hazırladığı bu kitap Niyazi Kızılyürek'in usta araştırmacı yönünü bir kez daha gözler önüne seriyor.
Salih Öztoprak, 8 Ocak 2017, Yeni Düzen
http://www.yeniduzen.com/bir-hinc-ve-siddet-tarihi-uzerine-85139h.htm
Kıbrıs sorunu üzerine uluslararası düzeyde en önemli uzmanlardan biri olarak kabul edilen Prof. Dr. Kızılyürek, halen Kıbrıs Üniversitesi’nde (Güney Kıbrıs) ders veriyor. Ada’nın her iki tarafında da sivil toplum aktivisti olarak etkinliklere katılan Kızılyürek, yüzleşme çabalarına yaptığı katkılar, Kıbrıs’ta barış ve uzlaşmaya dönük çabalarıyla da tanınıyor.
Ferda Balancar, 24 Ekim 2016, Agos
http://www.agos.com.tr/tr/yazi/16816/kibrisin-aci-deneyiminden-kurt-sorununda-ders-alinmali
Niyazı Kızılyürek'in Kıbrıs'taki kitap fuarında gerçekleşen kitap tanıtımına dair haberi buradan izleyebilirsiniz:
(3 Eylül 2016, Sim Haber)
Niyazi Kızılyürek
1959 yılında Kıbrıs’ın Bodamya köyünde doğdu. 1964 yılında etnik gruplararası çatışmalar nedeniyle doğduğu köyü terk etmek zorunda kaldı ve ailesiyle birlikte Luricina köyüne yerleşti. Çocukluk ve ilkgençlik yıllarını bu köyde geçirdi. 1974 yılında Ada’nın kuzey ve güney Kıbrıs olarak bölünmesinden sonra Kuzey Kıbrıs’a taşındı. Lise eğitimini tamamladığı 1977 yılında Kıbrıs’tan ayrılarak Almanya’ya gitti ve Bremen Üniversitesi’nde yükseköğretim gördü. Aynı üniversitede Kıbrıs sorunu üzerine yazdığı doktora teziyle lisansüstü öğrenimini tamamladı. Çeşitli Avrupa ülkelerinde çalıştıktan sonra Kıbrıs Üniversitesi’nde çalışmaya başladı. Hala aynı üniversitenin Türkoloji Bölümü’nde yardımcı doçent olarak görev yapmaktadır. Çeşitli dillerde yayımladığı bilimsel makalelerin yanısıra, Panikos Hrisantos ile birlikte ‘Duvarımız’ adlı Kıbrıs belgeselini hazıladı. Birçok ülke televizyonlarında gösterilen ‘Duvarımız’, 1997 yılında Abdi İpekçi Ödülü’ne layık görüldü. Yunanca, Almanca, İngilizce ve Fransızca bilen Niyazi Kızılyürek’in yayımlanmış diğer kitapları şunlardır: Kıbrıs Sorununda İç ve Dış Etkenler (birinci baskı, 1983), Paşalar Papazlar (1988), İ Oliki Kipros (Yunanca 1990), Ulus Ötesi Kıbrıs (Türkçe ve Yunanca olmak üzere iki dilli bir çalışma, 1993), Kipros to Adioksodo ton Ethinikismon (Yunanca, birinci baskı, 1999).
