Kriz, Devlet, İktisat ve Sosyal Güvenlik Politikaları: Seçilmiş Yazılar

Prof. Dr. Tülay Arın Yayın Listesi (1976-2004)

Önsöz - Cengiz Arın

Örnek Alınası Tülay... - E. Ahmet Tonak

BİRİNCİ KISIM Kapitalizm ve Krizleri

Türkiye’de Kapitalizmin Bunalımı ve Son Önlemler

Kapitalist Sistemde Devletin İşlevleri

Sermaye Birikiminin Sürdürülmesi

Sistemin Meşruluğunu Korumak

Kapitalist Sistemde Devletin Çelişkileri

Türkiye’de Bunalım ve Adalet Partisi Hükümetinin Bunalıma Müdahale Paketi

Üretim, İhracat ve İthalata Yönelik Önlemler

Faiz Hadleri ve Kredilerle İlgili Önlemler

Kamu İktisadi Teşebbüsleri ile İlgili Önlemler

Yabancı Sermayeyi Teşvik ve Dışa Borçlanma

Vergi Sisteminde Amaçlanan Değişiklikler

Kapitalist Düzenleme, Birikim Rejimi ve Kriz (I): Gelişmiş Kapitalizm

I. Sunuş

II. Kapitalist Düzenleme Kuramının Genel Çerçevesi

III. Birikim Rejimi ve Düzenleme Biçimi Kavramları

A. Kapitalist Düzenleme

B. Birikim Rejimi

C. Düzenleme Biçimi

IV. Kapitalist Gelişmenin Aşamaları

V. Yaygın Birikim Rejimi ve Rekabetçi Düzenleme Biçimi

A. Ücret İlişkisi

B. Meta İlişkisi

C. İktisadi Dalgalanmalar

D. Devletin Rolü

VI. Kriz ve Yeniden Yapılanmaya Geçiş Dönemi

VII. Yoğun Birikim Rejimi ve Tekelci Düzenleme Biçimi: Fordizm

A. Emek Süreci

B. Ücret İlişkisi

C. Fiyat Oluşumu

D. Para İlişkisi

E. İktisadi Dalgalanmalar

F. Devlet

VIII. Fordizmin Krizi

A. Krizin Oluşumu

B. Kriz İçindeki Fordizmde Yeniden Yapılanma Çabaları

IX. Birinci Bölümün Sonu

Kapitalist Düzenleme, Birikim Rejimi ve Kriz (II): Azgelişmiş Kapitalizm ve Türkiye

I. Giriş

II. “Azgelişmiş Kapitalizm” ve Kapitalist Toplumlar Arasındaki İlişkilere Bakış Açısı

A. Kapitalizmin Gelişmesi ve Gelişmiş Kapitalizm

B. Azgelişmiş Kapitalizm

C. Gelişmiş ve Azgelişmiş Kapitalist Toplumsal Formasyonlar Arasındaki İlişkiler

III. Azgelişmiş Birikim Rejimleri ve Düzenleme Biçimleri

A. Geleneksel İhracata Dayanan Birikim Rejimi

B. Erken İthal İkamesine Dayanan Birikim Rejimi: Alt-Fordizm

C. İhraç İkamesine Dayanan Birikim Rejimi: Vahşi Taylorizm

D. İthal İkamesi ve İhraç İkamesine Dayanan Birikim Rejimi: Çevre-Fordizmi

IV. Türkiye’de Birikim Rejimi Krizleri ve Birikim Rejiminde Değişmeler

A. Türkiye’de İthal İkamesi Krizleri

1. Döviz Yetersizliği

2. Yetersiz Verimlilik Artışı

3. Kesimlerarası Dengesizlik ve Yatırım Malları

4. İç Talep Yetersizliği

5. İthal İkamesine Dayanan Birikim Rejiminin Krizlerine Karşı Yeni-Sağ Düzenlemeler

B. Türkiye’de İhraç İkamesi

1. Türkiye’de Geleneksel İhracat

2. Türkiye’de “Vahşi Taylorizm” Var mı?

C. Türkiye’de Çevre Fordizmine Geçiş Belirtileri Var mı?

1. İhraç İkamesi

2. Üretim ve Yatırımlar

3. Tıkanmış, Kriz İçinde Bir Birikim Rejimi

V. Sonuç

Dünya Düzeni: Emperyalizm Nereye?

I. Giriş

II. ABD’nin “Süper Emperyalizmi”nde Ortaya Çıkan Değişmeler

A. Süper Emperyalizmin Var Olması İçin Gerekli Koşullar

B. ABD’nin Süper Emperyalist Gücünün Zayıflaması

1. ABD Dolarının Rezerv Para Olarak Aşınması

2. ABD’nin Sermaye İthal Eden ve Topladığı Fonları Yeniden Dağıtmayan Bir Ülke Haline Gelmesi

3. ABD’nin Üretim Kapasitesinin ve Teknolojik Gücünün Nisbi Olarak Gerilemesi

4. ABD, Dünya Ticaret Pazarlarında Nisbi Konumunu Yitiriyor

5. Askeri Süper Güç Konumunun Çelişkileri

III. Gelişmiş Kapitalist Ülkeler ile Azgelişmiş Kapitalist Ülkeler Arasındaki Mesafenin Açılması

A. Büyüme Hızı

1. Emek Verimliliği

2. Gayrisafi Milli Hasıla’nın ve Üretimin Yapısı

B. Dünya Ticareti İçindeki Paylar

C. Dünya Ticaretindeki Artış

D. Dünya Ticaret Ağının Yapısı

E. Dünya Sanayi Malları Ticareti

F. Dış Ticaret Hadleri

G. Dış Ticaret Dengesi

H. Dış Borçlar ve Uluslararası Rezervler

I. Azgelişmiş Ülkeler Arasındaki Farkların Artması

IV. Uluslararası Çatışma ve Bütünleşme Eğilimleri

A. “Globalleşme”

1. Ticari Sermayenin Uluslararasılaşması

2. Üretken (Sınai) Sermayenin Uluslararasılaşması

3. Mali Sermayenin Uluslararasılaşması

B. Dış Ticarette Korumacılık

C. Yabancı Mülkiyette ve Emek Piyasasında Korumacılık

D. Bloklaşma

V. Sonuç

Asya Krizi ve Kriz Yönetiminde Hegemonya

I. Giriş

II. Asya Krizi’nin Tanımı ile İlgili Tartışmalar

A. Yerel ve Konjonktürel Yavaşlama

B. Likidite Krizi ve Bunun Yol Açtığı Mali Kriz

C. “Paradigma” Krizi ve Bunun Yarattığı Dış Ödemeler Krizi (Borç Krizi)

D. Aşırı Kapasite Krizi

E. Uluslararası Mali Sistemin Krizi

III. Uluslararası Hegemonya ve Uluslararası Kriz Yönetimi

A. Grup-Yedi’nin Makroekonomik Poltiikalarının Koordinasyonu

B. Erken-Uyarı Sistemi

C. Bölgesel Destek Fonu

IV. Ulusal Politika Uygulama Gücü

V. Uluslararası Para Fonu (IMF) “Kurtarma” Paketleri

İKİNCİ KISIM Sosyal Güvenlik ve Sosyal Politikalar

Keynesçi Akımlar: Keynesçiliğin Krizi ve İç Tartışmaları

I. Giriş

II. Geleneksel Keynesçilik

A. Kuramsal Çerçeve

B. Geleneksel Keynesçiliğin Krizi

C. Geleneksel Keynesçiliğin Krize Getirdiği Açıklamalar

D. Geleneksel Keynesçiliğin Krize Karşı Politika Önerileri

III. Dengesizlik Keynesçiliği

A. Kuramsal Çerçeve

B. Farklı İşsizlik Türleri

C. Dengesizlik Keynesçiliğin Politika Önerileri

IV. Yeni Cambridge Keynesçiliği

A. Kurumsal Temelleri

B. Yeni Cambridge Keynesçiliğinin Kriz Açıklaması

C. Yeni Cambridge Keynesçiliğinin Politika Önerileri

V. Keynesçi Temeller Akımı (“Fundamentalist” Keynesçilik)

A. Kuramsal Çerçeve

B. Keynesçi Temeller Kuramının Kriz Açıklaması

C. Keynesçi Temeller Akımının Politika Önerileri

VI. Sonuç

Sosyal Hakların Emek Gücünün Meta Niteliği Üzerindeki Etkileri

I. Sunuş: Sosyal Politikaların Değerlendirilmesi İçin Bir Çerçeve

II. Meta Biçimi ve Emek Gücünün Meta Niteliği

A. Emeğin Metalaşması

B. Emek Gücünün Kendine Özgü Bir Meta Olarak Özellikleri

III. Emek Gücünün Metalaşmama Eğilimi ve Sosyal Politikalar

IV. Sosyal Hakların Emek Gücünün Metalaşmama Derecesini Etkileme Kıstasları

A. Toplam Sosyal Ücret

B. Sosyal Programlar ve Sosyal Koruma

V. Sosyal Koruma Kıstasları

A. İstihdam

B. Sosyal Yardım ve Sosyal Hizmet-Yoksullukla Mücadele

C. Sosyal Sigorta

D. Evrensel Sosyal Koruma - Evrensel Vatandaş Hakları

VI. Sonuç

Refah Devleti: Bir Analiz Çerçevesi

I. Giriş

II. “Vatandaşlık” ve “Vatandaşlık Hakları”

III. Sosyal Haklar ve Refah Devleti

IV. Sosyal Haklar ve Refah Devleti İçin Analiz Çerçevesi

V. Refah Devleti Tipleri

A. Kapsam Bakımından Sınıflandırma

B. Sosyal Politika Rejimlerine Göre Refah Devleti Modelleri

VI. Dolaylı ve Minimalist Refah Devleti - Azgelişmiş Ülkeler

VII. Sonuç

Anayasal İktisat ve Refah Devleti: TİSK ve TÜSİAD’ın Asgari Devlet Raporlarının Eleştirisi

I. Sunuş

II. Devletin Ekonomiye Müdahalesi: Piyasa ve Devlet

A. Serbest Piyasacı Yaklaşım

B. Yeni Sağ Devlet Kuramı: Kamusal Tercih Kuramı

III. Türkiye’de Anayasal İktisat Tartışmaları ve Önerileri:TİSK ve TÜSİAD Raporları

A. Türkiye’de Anayasal İktisat Konusu

B. TİSK’in ve TÜSİAD’ın Anayasal İktisat Raporları

C. TİSK’in Ekonomik Anayasa Raporu

1. TİSK Raporunun Kuramsal Tercihi: Yeni Sağ Kamusal Tercih Kuramı

2. Devletin Kaynak Dağılımına Müdahalesinin Sınırlandırılması

3. Devletin Gelir Dağılımına Müdahalesinin ve Refah Devletinin Sınırlandırılması

4. Anayasal Reformun Yöntemi: “Toplumsal Uzlaşma Konseyi”

IV. Kapitalizmde Piyasa Başarısızlığı, Sistemik Çelişkiler

A. Piyasa Aksaklıkları, Refah İktisadı ve Sosyal Refah Fonksiyonu

B. Kapitalizmin Yapısal Çelişkileri: Marksist İktisat

C. “Vatandaşlık”, “Vatandaşlık Hakları” ve Refah Devleti

1. “Vatandaşlık”, “Vatandaşlık Hakları”

2. Sosyal Haklar ve Refah Devleti

V. Azgelişmiş Ülkeler ve Türkiye’de “Dolaylı-Minimalist” Refah Devleti

VI. Sonuç Yerine

Türkiye’de Sosyal Güvenlik Fonlarının Açıkları: Liberal Sosyal Güvenlik Rejiminin Çelişkileri ve İflası

I. Sunuş

II. Sosyal Güvenlik Rejimleri

III. Liberal Sosyal Güvenlik Rejimi ve Türkiye’deki Sistem

A. Liberal Sosyal Güvenlik Rejimi

B. Türkiye’deki Sosyal Güvenlik Rejimi

IV. Sosyal Güvenlik Fonları Açıkları

V. Sonuç

ÜÇÜNCÜ KISIM İktisat Strateji ve Politikaları, Özelleştirme

İktisatta Devlet ve Devletçilik

I. Kapitalizmin Temel Nitelikleri: Meta Üretimi, Emek Gücünün Meta Olması, Devletin “Kapitalist” Devlet Olması

II. Kapitalizmde Devlet Faaliyetlerinin Büyüklüğü

III. Devletin Küçültülmesi ve Anayasal İktisat

IV. Devletin Mali Krizi

Dünyada ve Türkiye’de Devlet Harcamaları: Devletin Küçültülememesi Krizi

I. Devlet Harcamalarının Büyümesi ve Kriz

II. Türkiye’de Devlet Harcamaları

III. Sosyal Devlet ve “Vatandaşlık Hakları”

IV. Türkiye’de “Sosyal Devlet” Var mı?

V. Türkiye Devleti’nde “Sosyal Kriz” ve “Vatandaşlık Krizi”

Devletin Hizmetlerinin Özelleştirilmesi ve Türkiye’de Yasal Çerçeve

I. Devlet Hizmetlerinin Özelleştirilmesi Akımının Doğuşu

II. “Özelleştirme” Nedir?

III. Özelleştirme Yöntemleri ve Amaçları

A. Vergi Yerine Fiyat (Harç)

B. Üretimin Özel Kesime İhalesi

C. Özel Kesime Devir

D. Tekelleri Rekabete Açma

E. Yetersiz Devlet Harcaması ve Özel Kesime Teşvikler

IV. Türkiye’de Devlet Hizmetlerinin Özelleştirilmesi

A. Fiyatlama Uygulamaları

B. İhale Yöntemi

C. Özel Kesime Satış ya da Devir

D. Devlet Hizmetlerinin Üretiminde Rekabeti Artırma, Tekelleri Kaldırma

V. Dünyadaki Uygulamalar Işığında Özelleştirme Deneyimi

Altyapı Hizmetlerinde Teknolojik Değişme, Özel Sermaye ve Metalaşma Biçimleri

I. Giriş

II. Hakim Gelişme Modelinde Dönüşüm: Fordizm’den Liberal-Verimlilikçilik Modeline

III. Devlet Harcamalarının Büyümesi

IV. Verimlilik ve Devlet Hizmetleri

A. Neoklasik-Keynesçi Sentez Geleneği İçinde Bir Yaklaşım: Hizmet Kesimi, Dengesiz Büyüme ve Nispi Verimlilik Farkları

1. Baumol Hipotezi

2. Verimlilik Artışında Genel Yavaşlama

3. “Baumol Hastalığı”nın Yeni Versiyonu: “Kişisel Hizmetlerde Maliyet Hastalığı”

B. Yeni Liberal Yaklaşım

1. Kamusal Seçişler Kuramı

2. Kamu Kesimi ile Özel Kesim Arasındaki Verimlilik Farkları

V. Teknolojik Değişme ve Devlet Hizmetlerinin Metalaşması

A. Meta Biçimi

B. Altyapı Hizmetlerinde Metalaşma Biçimleri

1. Televizyon ve Radyo Yayıncılığı

2. Telefon

3. Su

4. Elektrik

5. Hava Ulaşımı

VI. Sonuç

Uluslararası Para Fonu, Dünya Bankası ve Birleşmiş Milletler’in Kalkınma Stratejileri

I. Yeni Dünya Düzeni: İyimserler ve Kötümserler

II. Uluslararası Para Fonu, Makroekonomik İstikrar ve “Yapısal Uyum”a Dayanan Kalkınma Stratejisi

III. Dünya Bankası, “Yapısal Reform” ve “Piyasaya Dost” Kalkınma Stratejisi

IV. UNICEF ve “İnsanca Uyum” Stratejisi

V. Uluslararası Çalışma Örgütü ILO, İşgücü Politikaları ve “Sosyal Uyum” Stratejisi

VI. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı UNCTAD ve “Sürdürülebilir Kalkınma” Stratejisi

VII. IMF, Dünya Bankası ve Birleşmiş Milletler: Çatışma veya İşbirliği veya İşbölümü

Türkiye’de Plansızlık ve Politika Alternatifsizliğine Mahkûmiyet

I. Büyüme Stratejisi, 5 Nisan İstikrar Programı ve 1995 Geçiş Yılı Programı

II. Dış Ticaret ve Gayrisafi Milli Hasıla

III. Koruma ve İthalat Vergileri

IV. İçe Dönük Büyüme ve Dış Rekabet Gücü

V. İç Talep, Rekabet Gücü, İşgücü Verimliliği, Ücretler, Döviz Kuru

VI. Ne Kadar “Plan”?

DÖRDÜNCÜ KISIM Kadın ve Ekonomi

İktisat Kuramının Kadın Sorununa Bakışı

Türkiye’de Sosyal Sigorta ve Kadınlar

I. Sunuş

II. Sosyal Haklar ve Sosyal Koruma Programları

III. Türkiye’de İstihdam ve Kadınlar

A. Aktif Kadın Nüfusu ve İstihdam Edilen Kadın Nüfusu

B. İstihdam Edilen Kadınların İstihdam Biçimi

IV. Sosyal Sigorta Kapsamındaki Nüfus ve Kadınlar

A. Toplam İstihdam ve Sigortalılık

B. Sosyal Sigorta ve Kadınlar

V. Sonuç

Dizin

Bilim insanı uzun gölge yayan bir kişidir. Tülay Arın, bu kitaptaki makaleleri ile, ekonominin çeşitli alanlarında, özellikle de metalaştırılan emek, sosyal koruma ve feminizm konularında çalışma yapacaklara ışık tutacak, yol gösterecektir. Mutlaka okunması gereken çok değerli makalelerin toplandığı bu kitap, iktisatla ilgili herkesin edinmesi gereken temel kaynak niteliğindedir.
Prof. Dr. İzzettin Önder, İstanbul Üniversitesi İktisat  Fakültesi

Bazı insanlar vardır ki diğerleri için birer sembol ve referans niteliğindedirler. Aynı şey Tülay için de söz konusuydu ve onlardan pek çok yararlandığını biliyorum. Genç ve kadın bazı akademisyenler için Tülay bu nitelikleri taşıyordu. Burada belirtilen çalışmalarının uzantılarının, onu örnek alanlarca sürdürüleceğini biliyor ve umuyorum, çünkü ancak böylece onun yokluğunun öcünü alabileceklerdir.
Prof. Dr. Nihat Falay, İstanbul Üniversitesi İktisat  Fakültesi

Tülay Arın’ın yazılarının genç akademisyenler üzerinde bıraktığı etkiler; üretkenliği, çeşitliliği ve derinliğiyle yol gösterici, çıta yükseltici, hayranlık uyandırıcı olsa gerek. Arın, sosyal politikadan kadın sorununa bir dizi konunun henüz adı konmamışken pesine düşen bir entelektüeldi.  Bu makaleleri okuduğunuzda,  zihninize aydınlık gönlünüze ferahlık sunan bir dostun boşluğunu az da olsa doldurabilecek daha kıymetli bir teselli olabilir mi?
Dr. Sermin Sarıca, İstanbul Üniversitesi İktisat  Fakültesi

_

Tülay Arın

1945 yılında Söke’de doğdu. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İktisat ve Maliye Şubesi’den mezun oldu. 1976 yılında Amerika Birleşik Devletleri Washington D.C.’deki George Washington Üniversitesi , The Graduate School of Arts and Sciences’da, “Structural Transformation of the Turkish Manufacturing Industry: Roles of Public and Private Sector Investments and Investment Encouragement Policies” başlıklı çalışmasıyla iktisat doktoru ünvanını aldı.
1976-77 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde “Makro Ekonomi” dersleri verdi. 1977 yılında İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Kürsüsü’ne asistan doktor olarak atandı. 1978 Mayıs’ında, aynı Fakülte’deki meslektaşlarından Cengiz Arın’la evlendi. 1994’de profesör oldu. 2005 yılında kendi isteği ile emekliye ayrıldı. Kamu ekonomisi, maliye teorisi, maliye politikası, iktisat stratejileri, iktisadi planlama, iktisadi kalkınma, gelir dağılımı, kadının iktisadi durumu, kadın ve ekonomi, bilimsel araştırma teknikleri gibi alanlarda çeşitli lisans ve lisansüstü programlarda dersler verdi. Üniversite’de çeşitli akademik ve yönetsel kurul ve komisyonlarda çalıştı; İktisat Fakültesi Maliye Bölümü’nde yönetsel görevler üstlendi. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Hazırlık Çalışmaları-Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yapılandırılması ve Mali Saydamlık Özel İhtisas Komisyonu-Parlamentonun Bütçe
Denetim Sürecinde Etkinliğinin Artırılması isimli III. numaralı Alt Komisyonu’nda üyelik görevinde bulundu. 30 Ağustos 2009 tarihinde vefat etti.

---