Anayasa ve siyaset bilimi konularındaki çalışmalarıyla tanınmış olan Tarık Zafer Tunaya’nın akademik dergiler ile çeşitli yayınlarda çıkmış makale ve konuşmalarını bir araya getiren bu eser, Kanun-ı Esasî’den, Meşrutiyet’e, Cumhuriyet’e ve Atatürk dönemine uzanan süreç içinde düşünce akımlarını, siyasal ve toplumsal olaylarla, dönemin kuruluşlarını ele almaktadır. Birinci kitapta ilk Osmanlı anayasası olan Kanun-ı Esasî’nin hazırlanması, Jön Türkler’in düşünceleri ile II. Meşrutiyet’in siyasal hayatımızdaki yeri, Batıcılık, İslamcılık gibi akımlar, İttihad ve Terakki Cemiyeti ile Osmanlı Demokrat Fırkası’nın siyasal yapılanmaları ve Trablusgarb ile Balkan savaşlarından I. Dünya Savaşı’na yol açan gelişmeler içinde Osmanlı Devleti’nin politikasını tartışan makalelere yer verilmektedir. İkinci kitapta ise Tunaya’nın, Mütareke dönemi ile bu dönemin toplumsal özelliklerini, Türkiye Cumhuriyeti’ne giden yolda Birinci Meclis’in yeri ve siyasal yapısını, TBMM hükümetinin kuruluşu ile birlikte Cumhuriyet’in ilanı ve sonrasında 1921 ve 1924 Anayasalarının ideolojik yapılarını yorumlayan makalelerinin yanı sıra yazarın bilimsel kişiliği üzerine çeşitli bilim adamları tarafından yazılmış yazılar yer almaktadır. Bilimsel çalışmalarıyla düşünce dünyamızda önemli bir iz bırakmış, binlerce kişinin hocası olmuş Tarık Zafer Tunaya’nın bu eseri, alanında önemli bir boşluğu dolduracaktır.

Sunuş

BİRİNCİ BÖLÜM
Kanun-i Esasî ve Jön Türkler (1876-1908)
1876 Kanun-i Esasîsi ve Türkiye’de Anayasa Geleneği
Anayasanın Yapıldığı Ortam
Anayasanın Yapılışı
Anayasanın Esin Kaynağı
Anayasanın Yapısı
Öz Bakımından
Devletin Yapısı
Devletin Şekli
Siyasal Rejim
Yüksek Devlet Organlarının Oluşumu
Kamu Hürriyetleri
Organik Bakımdan
1876 Anayasası’nın Uygulanması
Birinci Meşrutiyet Dönemi
II. Abdülhamid rejimi
Jön Türkler
II. Meflrutiyet’in Anayasal Gelişmeleri ve Deşişiklikleri
1876 Kanun-i Esasîsi’nin “Tadilleri”
1909 (1325) Değişiklikleri (8 Ağustos 1325/21 Ağustos 1909)
1911-1914 Değişikliği (9 Kânunusani 1330/22 Ocak 1915)
Öteki Değişiklikler
Kanun-i Esasî’nin Sonu
Midhat Paşa’nın Anayasacılık Anlayışı
Tartışmalar ve Açıklamalar
Midhat Paşa’nın Anayasa Tasarısı: Kanun-i Cedid
Vükelâ Heyeti
Şûra-yı Devlet
En Önemli Sorunlar
İlk Osmanlı Anayasa Kitabı: Hükümet-i Meşruta
Kamuoyunun Merak Ettikleri
Meclis ve Cemaatler
Osmanlı Anayasacılık Hareketi ve “Hükümet-i Meşruta”
Hükümet-i Meşruta
Osmanlı-Batı Diyaloğu
Osmanlı Basını ve Kanun-i Esasî
Teodor Kasap’ın Yorumu
Ahmed Midhat Efendi ve Bürokrasi
Namık Kemal’e Göre
Türkiye’nin Siyasi Gelişme Seyri İçinde İkinci “Jön Türk” hareketinin Fikrî Esasları
İstibdat İdaresi ve Neticeleri
Jön Türkler’e Göre, Osmanlı İmparatorluğu’nun Kurtuluş yolları
Siyasi ve İçtimai Kalkınma Teklifleri
Siyasi, İçtimai İnkılabın Muhtelif Müesseseleri
Padişah
Kanun-ı Esasî
Parlamento
Üç Siyaset Tarzı: Osmanlılık, İslâmcılık, Türkçülük
Jön Türkler ve Osmanlı Birliği Cereyanı
Jön Türkler ve İslâm Birliği Cereyanı
Jön Türkler ve Türk Birliği Cereyanı
İkinci Jön Türk Hareketinin Dayandığı Fikirlere Toplu Bir Bakışı
Jön Türk Hareketinin Dayandığı Müşterek Fikirler Bir Siyasi Parti Programı Değildir
Jön Türkler’in Fikirlerindeki Özellikler
Yıkıcılık
Ferdîlik ve Neticeleri
Tereddüt ve Muhafazakârlık
Jön Türkler’in Maruz Kaldıkları Tesirler
Jön Türkler’in Fikir Mirası
Siyasi Mücadelelerin Kaynağı
Medenî Cesaret ve Fedakârlık
Bugünkü Neslin Tanımadığı Bir Mütefekkir: Jön Türk ve Sosyal İnkılap Lideri Prens Sabahaddin
“Teflebbüs-i Şahsî ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti”nin Programı

İKİNCİ BÖLÜM
Meşrutiyet dönemi (1908-1918)
İkinci Meşrutiyet’in Siyasal Hayatımızdaki Yeri
“Hürriyetin İlanı”
Bir “Nutuk” ve Bir “İrade”
Kalabalıkların İsyanı
Yabancı Yorumlar
Fransızlar ve “Şark Meselesi”
İngilizler ve Sömürgecilik
Almanların Kuşkusu
Amerikalılar ve İnanç Psikozu
Rus Görüşleri: Çar ve Lenin
Yabancı Parmağı Sorunu
İkinci Meşrutiyet’in Sosyal ve Siyasal Yapısı
Sosyal Yapı Sorunları
Meşrutiyet’in Anayasal Şeması
Seçimler
Parlamento Hayatı
Yürütme
İttihad ve Terakki
Kuruluş Sorunları
Türk Jakobenleri
“Rumeli Ahvali”
İttihad ve Terakki’nin İdeolojisi
Osmanlıcılık
İslâmcılık
Türkçülük
İttihad ve Terakki’nin Ekonomik Doktrini ve Politikası
Türkçüler’in Yarın’ı
Cavid Bey ve “Bugün”
Kara Kemal Bey’in Sentezi
İttihad ve Terakki ve Sosyalizm
İttihad ve Terakki’nin Yapısal Nitelikleri
İttihad ve Terakki ve Yan Kuruluşlar
Teşkilât-ı Mahsusa ve Paramiliter Kuruluşlar
Öteki Kuruluşlar
“İttihatçılık Şiiarı”
İttihad ve Terakki’nin Oluşturduğu Siyasal Rejim
Parlamentarizm Tutkusu
Fiilî Rejim
İttihad ve Terakki’nin Yargılanması
Meclis-i Mebusan 5. Şubesi’nce Sorguya Çekilme (1918)
Mütareke Divan-ı Harbi (1919)
İzmir ve Ankara İstiklal Mahkemesi (1926)
İkinci Meşrutiyet’e “Bugün”den Bakış
Tartışmalar
Âmme Hukukumuz Bakımından İkinci Meşrutiyet’in Siyasi Tefekküründe “Garpçılık” Cereyanı
Önsöz
Garpçılık Cereyanı
Osmanlı İmparatorluğu’nun Durumu: İnhitat Tablosu
İçtimai İnkılap ve Garplılaşmak Zarureti
İçtimai İnkılap ve Garp
Garplılaşmak
Garpçılık Nedir?
Garpçılığın Tevlit Edebileceği Mahzurlar
İmparatorluk Garplılaşmak Kabiliyetine Sahip midir?
Garp Medeniyetinden Neler Almak Lazımdır?
Osmanlı Hukuk Nizamında Garpçılık ve Radikal Islahat
Kanunların Millî Hayattaki Rolü
Osmanlı Hukuk Nizamının İhtiva Ettiği Tezatlar
Radikal Islahat Formülü
Âmme Hukuku Sahasındaki Islahat
Hanedan-ı Saltanat Kanunu
1293 Kanun-i Esasîsi Milletin İhtiyaçlarına Uygun Değildir
Memurin Kanunu
Kavanin-i Muvakkate Meselesi
Hususi Hukuk Sahasında Teklif Olunan Islahat
Garpçıların Devlet Rejimi ve Mekanizması ile İlgili Görüşleri
Adem-i Merkeziyet Dâvası
Fırkalar Meselesi
Diğer Cereyanlar Karşısında Garpçıların Aldıkları Cephe
Garpçılık ve Osmanlılık (İttihad-ı Anasır Meselesi)
Garpçılık ve Türkçülük (Milliyetçilik)
Türk Milliyetçiliği Meselesi
Sosyalizm Meselesi
Garpçıların, Garplılara Karşı Durumları (Şime-i Husumet veya Şime-i Muhabbet)
Garpçılık ve İslâmcılık (İttihad-ı İslâm ve Din Meseleleri)
İttihad-ı İslâm
Hurafe ve Softalık Düşmanlığı
Garpçılığın Siyasi Sahaya İnikasına Dair Bazı Misaller
Garpçılık Cereyanının Ana Hatlarına Toplu Bir Bakış
Âmme Hukukumuz Bakımından İkinci Meşrutiyet’in Siyasi Tefekküründe “İslâmcılık” Cereyanı
İslâmcılık Cereyanının Ana Hatları
İslâm ve Osmanlı Döneminin İnhitat Tablosu
İslâm Dünyasındaki Gerilemenin Sebepleri
Osmanlı Devleti’nin İnhilâl ve Sebepleri
İslâmlaşmanın Manası ve İslâmcı Bir Rönesansın Dayandığı Esaslar
İslâmlaşmak Nedir?
İslâmiyet Mani-i Terakki Değildir
İslâmiyet İnkılapçıdır
Osmanlı İmparatorluğu’nun Kurtuluş Yolu
İslâmcılık Cereyanı Mensuplarına Göre İslâm’ın Siyaset Prensipleri
İslâm İçtimai ve Hükümeti Emreden Bir Dindir
İslâm İçtimai Bir Dindir
Laisizm Meselesi
İslâmiyet ve Hükümet
İslâm Siyaset Prensiplerine Göre Hâkimiyet ve Hudutları
Teokrasi
İktidarın Dayanağı ve Hududu Olarak Adalet
Huruç Kaidesi
İktidarın Diğer Hududu Olarak Meşveret
Devlet Reisinin Mes’uliyeti
Hükümet Şekli Meselesi
Devlet İşlerinin Ehline Tevdii
Hükümdara İtaat (Siyasi Mükellefiyet)
İslâmî Devlette Halk Unsuruna (İdare Edilenlere) Ait Esaslar
Cemaat ve İttihat Kaidesi
İslâmiyet’te Halkçı ve Demokratik Zihniyet
İslâmiyet ve İnsan Hakları
İslâm Devletinin Vazifeleri
İslâmcı Doktrin Tarafından Belirtilen Prensiplerin Tekabül Ettikleri Devlet Sistemi ve Nazariyesi: Hükümet Şekilleri Arasında İslâmî Hükümet Şeklinin Yeri
Meşrutiyet ve Hilafet-i Kâmile Nazariyesi
Meşrutî Şekil ve Hususiyetleri
Mutlakiyetin Reddi
Hilafet ve İngiliz Meşrutiyeti ile Mukayesesi
Hilafet
Osmanlı Meşrutiyeti Bu İslâmî Esasları Gerçekleştirebilmiş midir?
Meşrutiyet Lehinde Serdedilen Fikirler
Meşrutiyet Aleyhinde Serdedilen Fikirler
Adem-i İttihat ve Taklit
Said Halim Paşa’nın Tenkitleri
Meşrutiyet’in Aleyhindeki Mütalaalarla Şöyle Bir Neticeye Varmak Mümkündür
Kanun-i Esasî Meselesi
Lehte Fikirler
Aleyhtarlara Gelince
Parlamentarizm ve Siyasi Partiler
Trablusgarp Savaşı ve Batı Kamuoyu
İkinci Enternasyonal’in Mesajları
Türkiye’de İlk “Demokrat Parti”: Osmanlı Demokrat Fırkası (Fırka-i İbad)
Fırkanın Kuruluşu ve Taazzuvu
1324 (1908) Hareketinden Evvelki Safha, “Selamet-i Umumiye Kulübü”
İkinci Meşrutiyet’in İlanı, Kulüpten Fırkaya Geçiş
Fırka’nın Gelişme ve Yayılması
İki Safha
Osmanlı Demokrat Fırkası’nın İdeolojisi ve Faaliyeti: Fırka Siyasi Programının ve Dahilî Nizamnamesinin Tahlili
İdeolojik Prensipler
Fırkanın İdeolojik ve Siyasi Faaliyeti
Netice
Osmanlı Demokrat Fırkası’nın (Fırka-i İbad) Siyasi Programı
Trablusgarp ve Balkan Savaşlarından Birinci Dünya Savaşı’na Kadar İttihad ve Terakki Fırkası
Osmanlı Parlamentosu’nda “Harb-i Umumi” Tartışmaları
Savaşlar ve Meclisler
Meclis-i Mebusan ve Harb-i Umumi
Âyan’da Tek Kişilik Muhalefet Fırkası
Dizin

_

Tarık Zafer Tunaya

Anayasa, Siyaset Bilimi ve özellikle Meşrutiyet ve Cumhuriyet’in sorunları konusunda araştırmalarıyla tanınmış olan Tarık Zafer Tunaya 1916’da Istanbul’da doğdu. 1936 yılında Saint Benoit Lisesi’ni birincilikle bitiren Tunaya, 1940 yılında Istanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu.
1946 yılında “Müessese Teorisinde Fikir Unsuru ve Bazı Hususiyetleri” konulu tezi ile doktor ünvanını aldı. Doçentlik tezi “Amme Hukukumuz Bakımından İkinci Meşrutiyet’in Fikir Cereyanları”nı yazdıktan sonra 1949’da Umumi Amme Hukuku kürsü doçentliğine atandı. 1953-1954 yılları arasında Fakülte Meclisi kararıyla mesleki incelemelerde bulunmak için Avrupa’ya gönderildi. Rockefeller Vakfı’nın daveti üzerine bir yıl Amerika’da araştırma yaptı.
Tunaya, 1960 Anayasası Hazırlık Komisyonu’nda yer aldı. Komisyon Başkanı Sıddık Sami Onar ile olan anlaşmazlığı sonucu görevinden alındı. Milli Birlik Komitesi’nin 27 Ekim 1960 tarihli, 147 profesör, doçent ve asistanın üniversite ile ilişiğinin kesilme kararından sonra Paris’te NATO emrinde görevlendirildi.
1968’de yeniden üniversiteye dönen Tunaya, 1 Numaralı Anayasa Kürsüsü Başkanlığı’na getirildi ve İÜ Hukuk Fakültesi Dekanlığı’na seçildi. Bu görevinden 1969’da istifa eden Tunaya, 1979 yılında İÜ Siyasal Bilimler Fakültesi Kurucu Heyeti’nde yer aldı ve dekanlığa seçildi fakat emekliliğine üç ay kala, 12 Eylül 1980’den sonra kurulan askeri yönetim tarafından görevinden alındı.
Tarık Zafer Tunaya Fransız Hükümeti tarafından Legion d’Honneur nişanı ile ödüllendirilmiştir.
Balıkesir Barosu’nun Cumhuriyet’in 60.yılında verdiği ‘Anıtlaşmış On Hukukçu’dan biri seçilen yazar Türkiye’de Siyasal Partiler adlı eserinin 3.cildiyle 1989 yılı Sedat Simavi Siyasal Bilimler Ödülü’nü aldı. Tarık Zafer Tunaya 29 Ocak 1991’de hayata veda etti.