Michel Foucault’nun 1970’ten başlayarak 14 yıl boyunca Collège de France’taki “Düşünce Sistemleri Tarihi” başlıklı kürsüsünde verdiği dersler, düşünürün elindeki tarihsel materyalleri nasıl işlediğine, felsefeyle tarih arasındaki bağları nasıl ördüğüne tanıklık etmek açısından büyük önem taşır. Bu derslerde Foucault, Antik Yunan’da paranın tesisinden 18. yüzyıl Fransa şehirciliğine, psikiyatrik iktidardan modern devlet aklına, Hıristiyan öznellik biçimlerinden neoliberalizmin insan kavrayışına uzanan tarihsel araştırmaları, hakikat ile özne arasındaki ilişkinin biçimlerini sorgulayarak ortaya koyar.

Elinizdeki kitap, Foucault’nun 1980-1981 döneminde vermiş olduğu dersleri kapsıyor. Foucault bu dönemde, daha önceki senelerden farklı bir araştırmayı başlatır: Klasik Yunan ve Roma dönemlerinde öznellik ve hakikat arasındaki ilişki. Bu araştırma Foucault’yu, öznenin kendisiyle kurduğu ilişkiyi şekillendirmesini sağlayan tekniklerle ve esas olarak Antikçağ’ın cinselliği sorunsallaştırma biçimleriyle ilgilenmeye sevk edecektir. Foucault’ya göre bu dönemde cinsel pratikler bir yasak formundan ziyade bir “tercihler sistemi” içinde ele alınıyor, bir perhiz ve yaşam biçimi dahilinde değerlendiriliyordu. Peki, bir cinsel davranışın başka bir cinsel davranış aleyhine değerli bulunması hangi etik sistem ve algılardan hareketle meydana geliyordu? Foucault, Cinselliğin Tarihi eserinin ikinci ve üçüncü ciltlerine temel teşkil eden bu çalışmasında, Helen-Roma döneminde ve özellikle Stoacılarda tek eşlilik, evlilik ve çift modellerinin bir gereklilik olarak ortaya çıkışını inceleyerek, modernlerin “cinsellik” ve “arzu” adını verecekleri alanların başka bir tarihini çiziyor. Aynı zamanda, kitabın çevirmeni Sibel Yardımcı’nın önsözünde belirttiği gibi, kendilikle ve hakikatle başka bir ilişkinin, “başka bir aşkın” mümkün olduğunu vurguluyor.

Sunuş
Françoıs Ewald - Alessandro Fontana

ÖNSÖZ
Başka Türlü Bir Aşk: Hakikat, Kendilik, Cinsellik
Sibel Yardımcı

1980-1981 Döneminin Dersi

7 Ocak 1981 Dersi
Sales’li Aziz François’nın fil meseli. – Meselin Ortaçağ’da ve 16. yüzyılda aldığı biçimler. – Physiologus. – Meselin Yunan ve Latin Antikçağında aldığı biçimler. – Aristoteles’in dayanağı. – “Öznellik ve hakikat” ilişkisi: sorunun felsefi, pozitivist ve tarihsel-felsefi formülasyonları. – Hakikatle tarihsel ilişki olarak öznellik ve tarihsel zorunluluklar sistemi olarak hakikat. – Tekeşli cinsellik etiğinin ilkeleri. – Ayrıcalıklı tarihsel sorun.

14 Ocak 1981 Dersi
Fil meseline geri dönüş. – Yaşama sanatları: tipoloji ve evrim. – Mathêsis, meletê, askêsis: başkalarıyla ilişki, hakikatle ilişki ve kendilikle ilişki. – Batı toplumlarının oto-analiz kategorileri olarak “paganlık”, “Yahudi-Hıristiyan”, “kapitalizm” kavramları üzerine notlar. – “Hıristiyan cinsel ahlâkının” Stoacılıkta önceden mevcut olması meselesi.

21 Ocak 1981 Dersi
Öznellik ve hakikat arasındaki ilişkiler meselesi ve rüyalar sorunu. – Artemidoros’un rüya tabirleri. – Rüyaların analizi üzerinden cinsel edimlere yönelik bir etik sistemi. – Rüyalar [rêves] ve düşler [songes] arasındaki ayrım. – Rüyaların ekonomik ve toplumsal anlamı. – Toplumsal-cinsel süreklilik. – Doğaya ve yasaya uygun cinsel ilişkiler. – Yasaya aykırı cinsel ilişkiler. – Doğaya aykırı cinsel ilişkiler. – Duhulün [pénétration] doğallığı ilkesi.

28 Ocak 1981 Dersi
Aphrodisia’ya yönelik etik algı. – Toplumsal-cinsel eşbiçimlilik [isomorphisme] ilkesi ve etkinlik ilkesi. – Evliliğin değer kazanması ve zinanın tanımı. – Cinselliğin modern deneyimi: cinselliğin yeri ve cinsiyetler ayrımı. – İlişkisel değil, doğal bir etkinlik olarak duhul. – Pasif hazzın itibarsızlığı. – Efemine hovardanın paradoksu. – Genç erkeklerle ilişkinin sorunsallaştırılması. – Cinsellikten çıkarılmış, pedagojik erotizm.

4 Şubat 1981 Dersi
Değerlendirme süreci ve kanun/kod yanılsaması. – Ten deneyimi ve kanun koyma. – Filozofların yeni cinsel etiği: evliliğin aşırı değerlenmesi ve hazların değer kaybetmesi. – Evliliğin getirdiklerinin ve götürdüklerinin karşılaştırılması. – Filozofun evlenmesi gerekli midir? – Kiniklerin ve Epikurosçuların olumsuz yanıtı. – Stoacılarda evlilik ödevi. – Epiktetos’a göre, mevcut katastazda* filozoflar için evliliğin istisnası.

11 Şubat 1981 Dersi
Evliliğin kata phusin niteliği. – Ksenophon’un Oikonomikos’u: Iskhomakhos’un genç eşine söylevi. – Evliliğin klasik erekleri. – Musonius Rufus’a göre evliliğin doğallığı. – Topluluk arzusu. – Çift veya sürü: Hierokles’e göre toplumsallaşmanın iki modalitesi. – Aristoteles’te eşle ve dostla ilişki: farklılaşmış yoğunluklar. – Evlilik bağının biçimi: organik birlik.

25 Şubat 1981 Dersi
Yeni aphrodisia ekonomisi. – Cinsel etkinliğe yönelik geleneksel güvensizlik: Dinsel kısıtlamalar. – Cinselliğin çifte bağı: ölümle simetri, hakikatle bağdaşmazlık. – Cinsel etkinlik ve felsefi yaşam. – Cinsel edimin tıbbi tasviri. – Cinsel edim-epilepsi krizi karşılaştırması. – Ölüm-hakikat-cinsellik üçgeninin Hıristiyanlıktaki dönüşümü. – Cinsel hazzın ilk iki asırda felsefi metinlerde evlilik içine çekilmesinin sonuçları: erkekle kadın arasındaki simetri, evlilikte cinselliğin nesneleşmesi.

4 Mart 1981 Dersi
İ.S. ilk birkaç asır boyunca cinsellik etiğinde meydana gelen üç büyük dönüşüm. – Bir tanık-metin: Plutarkhos’un Erôtikos’u. – Hıristiyan deneyiminin özgünlüğü. – Aşk Üzerine Diyalog’un planı. – Komedi durumu. – Genç oğlanın durumu: merkeziliği ve pasifliği. – Ismenodora’nın oğlancı olarak portresi. – Aphrodisia etiğinin klasik ilkelerinden kopuş. – Oğlanlarla ilişkilerin getirdiği faydaların evliliğe nakli. – Oğlanlarla aşkın savunusu: doğal değildir ve haz vermez. – Oğlancılığın kabul koşulları: iki aşk öğretisi. – Plutarkhos’un biricik aşk zincirini tesisi. – Oğlanlarla aşkın nihai olarak gözden düşmesi. – Kadının kocasına yumuşak bir şekilde rıza göstermesi.

11 Mart 1981 Dersi
Yeni evlilik etiği. – Evlilik pratiklerinin evrimi: tarihçilerin bakış açısı. – Kurumun kamusallaşması, topluma yayılma, eşler arası ilişkinin dönüşümü. – Yazarların tanıklığı: Statius’un şiirleri ve Plinius’un mektupları. – Hakikat oyunları ve pratiklerin gerçekliği.

18 Mart 1981 Dersi
Söylemin fazlalığı sorunu. – Helen ve Roma dönemine özgü evlilik kodunun Hıristiyanlık tarafından temellük edilmesi. – Söylem ve gerçek[te olan] arasındaki bağlantıyı sorunsallaştırmak. – Birinci açıklama: temsilde ikileşme. – Gerçek karşısında doğrulama oyununun dört niteliği: tamamlayıcı, gereksiz, çokbiçimli, etkili. – İkinci açıklama: ideolojik yadsıma. – Üçüncü açıklama: Evrenselleştirici rasyonalleştirme.

25 Mart 1981 Dersi
Evlilik modelinin Helen ve Roma döneminde yayılması. – Evlilik üzerine söylemlerin doğası: teknhnai peri bion. – Tekhnê’nin ve bios’un tanımı. – Üç yaşam. – Hıristiyan (veya modern) öznellik ve Yunan bios’u. – Paganlıktan Hıristiyanlığa: kopuşlar ve süreklilikler. – Eski değerleme sistemiyle yeni davranış kodu arasındaki bağdaşmazlık. – Özneleştirme [subjectivation] prosedürleri aracılığıyla intibak: cinsellikte kesinti, kendiliğin denetimi.

1 Nisan 1981 Dersi
Yaşama sanatlarının konumlandırılması: bir değerleme sistemiyle bir davranış modelinin eklemlenme noktası. – Kendilik tekniklerinin hedef kitlesi: Rekabetçi aristokrasiler. – İktidarın dağılımına yön veren prosedürlerdeki tarihsel dönüşüm: saray ve bürokrasi. – Etkinlik ve toplumsal-cinsel eşbiçimlilik ilkelerinin evlilik içinde yeniden ele alınması. – Cinsiyetin ikileşmesi ve kendiliğin ikiye katlanması. – Kültürel sonuç: prensin sefihliği fantezisi. – Prensin kendisini yönetmesi sorunu. – Aphrodisia’nın özneleşmesi ve nesneleşmesi. – Arzunun doğuşu.

Dersin Özeti

Derslerin Bağlamı
Frédéric Gros
Bir Kendilik Teknikleri ve Değerleme İlkeleri Tarihi
Çiftin İcadı
Söylemin Fazlalığı Sorunu
Ten Ufku ve Politikanın Daimiliği

İsim Dizini

Kavram Dizini

_

Michel Foucault

Michel Foucault (1929-1984), 1950’lerde psikoloji ve psikiyatri tarihi üzerine yaptığı çalışmaları, 1961’de yayınlanan Deliliği Tarihi başlıklı doktora tezinde toplamıştır. 1963’te yayınlanan Kliniğin Doğuşu tıp biliminin epistemolojisine, 1966’da yayınlanan Kelimeler ve Şeyler ise insan bilimlerinin ortaya çıkmasını sağlayan bilme koşullarına ışık tutmaktadır. Bu kitaplarda kullandığı arkeolojik yöntemi 1969 senesinde yayınlanan Bilginin Arkeolojisi eserinde kuramlaştıran Foucault, 1970’de Collège de France’ta Jean Hyppollite’ten devraldığı kürsüyü “Düşünce Sistemleri Tarihi” olarak adlandırmış ve bu kurumda 1984’e kadar ders vermiştir. Fransa’da 2004’ten itibaren yayınlanmaya başlanan ve birçok dile çevrilen bu dersler, kimi zaman daha sonra kitap haline gelecek araştırmaların hammaddesini oluşturur (örneğin 1973’teki Ceza Kuram ve Kurumları dersi 1974’te yayınlanan Gözetlemek ve Cezalandırmak eserini hazırlar), kimi zaman ise yayınlanmış hiçbir kitapta bulunmayan analizleri ortaya koyar (1977-1979 arasında işlenen liberalizm ve güvenlik temaları gibi). 1974’te ilk cildi yayınlanan Cinselliğin Tarihi’nin 1980’den sonra yayınlanan ikinci ve üçüncü ciltlerinde neden 19. yüzyıl analizlerinden Antik Yunan’daki haz ve öznellik temalarına geçildiğinin ipuçları, yine Collège de France derslerinde bulunabilir. Foucault’nun kitapları ve dersleri dışındaki konferans, makale ve mülakatları ise, Dits et Ecrits başlığıyla yayınlanmış ve Ferda Keskin’in editörlüğünde Türkçeye çevrilmiştir.