Tarih, Otobiyografi ve Hakikat: Yüzbaşı Torosyan Tartışması ve Türkiye’de Tarihyazımı
Tarih nedir, nasıl yazılır? Tarihi nasıl “bileceğiz”? Tarihsel olguları, biçimlendikleri tarihi süreç içinde nasıl değerlendirip, nereye koyacağız? Kimi tarihçiler bu olguları teoriden ve en önemlisi ideolojiden arındırarak ele alıp, sıradanlaştırarak “gerçek tarih”i kendilerinin yazdığını sanır. Oysa, tarihsel olguları meydana getiren tüm saiklere bakıldığında, burada birbiriyle çatışan birçok bireysel iradenin karşı karşıya geldiğini, herkesin amacının değişik olduğunu ve çok sayıda kesişen güçün sonuçta bir paralelkenarın bileşkesi üzerinde “tarihsel olay”ı oluşturduğunu görürüz._x000D_
_x000D_
Bir “otobiyografi” ise o bireysel iradelerden yalnızca birini temsil eder; eksikleri, yanlışları, unutuşları ve abartılarıyla sadece birini. Ama bazen bir otobiyografi, “tarihsel olay”ın kendisiyle bire bir çakışmasa da, onun rengini, kokusunu, hissini, insanlığını temsil etmeye adaydır. Geçtiğimiz yıllarda yayınlanan, ilgiyle karşılanan ancak bazı tarihçiler tarafından “kurmaca” ve “yalanlardan oluştuğu” iddia edilen yüzbaşı Torosyan’ın otobiyografisinin tam da bu işlevi yerine getirdiğini söylemek mümkün._x000D_
_x000D_
Bir anı kitabının nasıl okunması gerektiği, arşiv belgelerinin niteliği ve tarihçinin misyonu üzerine önemli sonuçların ortaya çıktığı tartışmalardan sonra Bülent Somay’ın derlediği bu kitap, Torosyan tartışmasını akademik düzleme taşıma amacını güdüyor. Kitap, savaş, tehcir ve katliamlar sırasında herşeyini kaybederek, ülkesini terketmek zorunda kalan Osmanlı Ermenisi bir subayın hüzün dolu öyküsünü tarih ve hakikat sarkacında değerlendirirken, “tarihsel olgu”nun nasıl biçimlendiğini de gözler önüne seriyor._x000D_
_x000D_
Derleyen ve Yazarlar
Önsöz: Hikâye “Hikâye” midir Yalnızca? Bülent Somay
Yüzbaşı Torosyan Tartışması
1 Yüzbaşı Torosyan Tartışması yahut ‘Alaturka’ Tarihçiliğin Açmazları Ayhan Aktar
Giriş
2015 Yaklaşıyor, Ne Yapmalı?
Çanakkale Savaşları İçin Kurgulanan Yeni ‘Milli Tarih Anlatısı’
Genelkurmay’ın Açıklaması: Çanakkale’de Sarkis Torosyan Diye Biri Yok!
Osmanlı Ordusunda Ermeni Subaylar
Osmanlı Ordusunda Ermeni Askerler ve Amele Taburları
Yüzbaşı Torosyan Tartışmasında “Sahte Belgeler” Meselesi
Savaş Sonrasında Gayrimüslim Subayların ‘Can Pazarı’
Aralık 1920: New York’ta Ellis Adası’nda ‘Vatansız’ Bir Adam
‘Alaturka’ Tarihçiliğin En Ciddi Zaafı: ‘Empati’ Yoksunluğu
Tarih Yazımının Temel Meselesi: İnsanlık Hallerini Anlamak
Hakan Erdem’in ‘Acayip’ Kitabı
İnsanlık Hallerini Anlamak
Sonuç Yerine
2 Yüzbaşı Torosyan’ın Hayaleti Ayhan Aktar
Dışişleri Bakanlığı Çanakkale’deki Ermeni Askerleri Hatırlıyor
Basında Gayrimüslim Osmanlı Askerleri ile İlgili Haberler ve “Şehitlik” Anlayışı
Osmanlı Ordusundaki Gayrimüslim Askerler Hakkında Yapılan Akademik Çalışmalar
Sanatçıların Osmanlı Ordusundaki Ermeni Askerlerle İlgili Çalışmaları
3 Otobiyografi Nasıl Okunur?: Biteviye Tarihçiliğin Açmazlarına Dair Suavi Aydın
İfade-i Meram
Pozitivist Tarihçilik Geleneğinin Kaynak Çeşitliliği ile İmtihanı
Hakikat Meselesi
Antropolojinin Tarihçiliğe Çağdaş Katkısı
Otobiyografinin Anlaşılması ve “Tarihsel Bir Metin” Olarak Konumu
Torosyan Anlatısının Metinsel Serüveni: Prizmadan Bize Yansıyanlar...
Torosyan Anlatısının Kamusal Alana Yansıma Biçimi Üzerine
Tarih Hataları Ararken Tarih Hataları Yapmak
Hakan Erdem’in Bazı Eleştirilerine Dair
Halil Berktay’ın Tarihçiliğine Dair
Yüzbaşı İçin “Bey” Ünvanı Kullanılır mı?
“Alaybeğliği” Olmazmış 189 Osmaniye Nişanı Olmazmış!
“18 Mart 1915’te Hiçbir İngiliz veya Fransız Zırhlısı Tamamen veya Esasen Topçu Ateşiyle Batırılmadı”
Torosyan’ın Elindeki Belgelerin Sahteliği
Torosyan’ın Irak Cephesi Anlatımı ve Bazı Ayrıntılar
Sonuç
4 Cesarettepe Kahramanı Mehmet Çavuş ile Yüzbaşı Sarkis Torosyan’ın Yolları Kesişti mi? Kahraman Şakul
5 Sarkis Torosyan’ın Açması Gereken Yol Ohannes Kılıçdağı
Osmanlı Ordusunda Gayrimüslimler
Ermeni Subaylar
6 Torosyan ve Mıntıka Temizliği Zorunluluğu ya da Torosyan Tartışmalarında Ben Nerede Duruyorum Taner Akçam
7 Yüzbaşı Torosyan Tartışmaları ya da Suskunluğun Sessiz Anlaşması Taner Akçam
Ermeni Meselesi: Bir Varlık-Yokluk Sorunu
Tartışılan Konu Nedir?
İki Osmanlı Belgesinin Sahteliği Meselesi
Torosyan ve 1916’da Amerika’ya Giriş Efsanesi
Torosyan’ın Sahtekâr Olması Durumunda Yapması Gerekenler
Soykırım Üzerine Yazılan Anılar Hakkında Sınırlı Gözlemler
Ermeni Anıları ve Anıları Nasıl Okumak Gerek
Torosyan’ın Anılarının Kaynak Olarak Kullanılıp Kullanılmaması
Bitirirken
8 Torosyan Tartışmaları: Biten Nedir? Taner Akçam
Tartışma Kültürü Konusunda 262 Hakan Erdem Hatayı Nerede Yaptı?
Sonuç: Yeniden Tartışma Kültürü
9 “O Kitapta Sadece Dedemin Savaşta Yaşadıkları Var” Taner Akçam
10 Sarkis Dedemin İnsanları Taner Akçam
Dizin
_Yüzbaşı Sarkis Torosyan’ın anılarının 2012’de yayımlanmasının ardından Türkiyeli sosyal bilimciler arasında bu anıların doğruluğu üzerine önemli bir tartışma yaşandı. Birçok tarihçinin katıldığı ve gazete manşetlerine bile taşınan bu tartışmaya son katkı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları’ndan çıkan ‘Tarih, Otobiyografi ve Hakikat: Yüzbaşı Torosyan Tartışması ve Türkiye’de Tarihyazımı’ isimli kitapla geldi. Bülent Somay’ın derlediği kitapta, Taner Akçam, Suavi Aydın, Ohannes Kılıçdağı ve Kahraman Şakul’un yanı sıra Torosyan’ın anılarını yayına hazırlayan Prof. Ayhan Aktar’ın da iki makalesi yer alıyor. Aktar’la, tartışmadan geriye kalanları konuştuk.
Emre Can Dağlıoğlu, 1 Ağustos 2015, Agos
