Bu kitap, 1936 ile 1939 arasında genç Türkiye Cumhuriyeti ile Fransa arasında ortaya çıkan ve tam da İkinci Dünya Savaşı arefesinde barışçı bir yöntemle çözüme ulaştırılan Hatay sorunu hakkında bir tez çalışması. Yazar sorunu uluslararası, bölgesel, siyasal, toplumsal ve ekonomik dinamiklerin çerçevelediği bir bağlam içinde ele alıyor.

Teşekkür
Sunuş / Mete Tunçay
Önsöz
Giriş
Genel Olarak Hatay Sorunu ve Sorun Hakkındaki İncelemelere Bir Bakış
Türk-Fransız İlişkilerinin Temeli: Fransa’nın Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Çıkarları

BİRİNCİ BÖLÜM Birinci Dünya Savaşı Sonrası Türk-Fransız İlişkileri ve İskenderun Sancağı (1918-1936)
I. Savaştan Barışa (1918-1926)
A. Mondros’tan Ankara Anlaşması’na (1918-1921)
1. Mondros Ertesinde Fransız İşgali ve Direniş
a. Fransız İşgaline Karşı Arap Hükümeti
b. İskenderun-Antakya’da Fransız İşgali ve İlk Direniş
c. Müttefiklerin Türkiye Konusunda Görüş Ayrılıkları
2. Paris ile Ankara Arasında Yakınlaşma
a. Misak-ı Milli Tartışmaları ve Hatay
b. Kilikya ve Suriye’de Fransa’ya Karşı Direniş
c. Fransa ile Ankara Arasında İlk Barış Girişimi: Londra (“Bekir Sami Bey”) Anlaşması (10 Mart 1921)
3. Fransa ile Ankara Hükümeti Arasında “Kesin” Barış: Ankara (Franklin-Bouillon) Anlaşması (20 Ekim 1921)
a. Ankara-Paris Arasında Yeni Temaslar
b. Franklin-Bouillon’un Ankara Ziyareti ve İlk Uzlaşma
c. Franklin-Bouillon Anlaşması (20 Ekim 1921), Tepkiler ve Sonuçları
B. Ankara Anlaşması’ndan Türk-Fransız Dostluk ve İyi Komşuluk Sözleşmesi’ne (1921-1926)
1. Ankara Anlaşması’ndan Lozan Antlaşması’na: Fransa’nın Ankara ile Müttefikleri Arasında
Arabuluculuk Çabaları
a. Büyük Taarruz ve Türk Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın Zaferi
b. “Çanak Bunalımı” ve Fransa’nın Arabuluculuk Çabaları
c. Mudanya Mütarekesi (11 Ekim 1922)
d. Lozan Konferansı Hazırlıkları
e. Lozan Barış Konferansı’nda Türk-Fransız Anlaşmazlığı
f. Lozan Antlaşması’nda Kapitülasyonlar ve iskenderun Sancağı
2. Lozan’dan 1926 Türk-Fransız Dostluk ve İyi Komşuluk Sözleşmesi’ne
a. Lozan’dan Sonra Türkiye ile Fransa Arasındaki Görüş Ayrılıkları
b. Musul Sorunu’nun Türk-Fransız Yakınlaşmasına Etkisi
II. Fransız Mandası Altında Suriye ve İskenderun Sancağı
A. Ortadoğu’da Mandalar
1. Genel Olarak Manda Rejimi ve İngiliz Manda Uygulaması
a. Birinci Dünya Savaşı Sonrası Ortamın Ürünü Olarak Manda
b. İngiltere’nin Uzlaşmacı Manda Yaklaşımı
2. Suriye ve Lübnan’da Fransız Mandası
a. Kuruluş Dönemi (1920-1925)
b. 1925 Dürzi Ayaklanması ve Sonrası
c. Fransa’nın Tutarsız ve Baskıcı Manda Politikası
B. Manda Yönetimi Altında Sancak
1. Siyasal ve İdari Yapı
a. Sancak’ta Özerk Yönetim
b. Sancak’ta Bağımsızlık Girişimi(1926) ve Sonrası
2. Nüfus, Ekonomi ve Kültür
a. İskenderun Sancağı’nda Türkler ve Nüfus
b. Sancak’ta Ekonomi ve İskenderun Limanı
c. Eğitim ve Kültür’de Türk Etkinliği

İKİNCi BÖLÜM Sorunun Ortaya Çıkışı ve Bağımsız Hatay’da Seçimler (1936-1938)
I. Sorunun İlk Evresi
A. İskenderun Sancağı’ndan Hatay Sorunu’na
1. 1930’ların Revizyonist Ortamında Fransa ve Türkiye
a. Dünya Ekonomik Bunalımı Karşısında Fransa ve Türkiye
b. 1930’larda Fransız Dış Politikası
c. 1930’larda Türk Dış Politikası: MC Üyeliği (1932) ve Montreux Boğazlar Konferansı (1936)
2. Fransa-Suriye (Bağımsızlık) Antlaşması (9 Eylül 1936)
a. 1930’larda Türk-Fransız İlişkileri ve İskenderun Sancağı
b. Suriye’de Karışıklıklar ve İlk Antlaşma Taslağı
c. Fransa’da Halk Cephesi ve Antlaşma’nın İmzalanması
3. Türkiye’nin Antlaşma’ya Tepkileri ve Sorunun İlk Belirtileri
a. Sancak’ın Suriye’ye Bırakılması ve Türkiye’nin Tepkisi
b. Türkiye’nin Ulusal Sorunu: İskenderun Sancağı
c. Soruna “Hatay” Adının Konulması
d. Hatay Sorunu ve 150’likler
4. Suriye Seçimleri ve Sancak’ta Karışıklıklar
a. Türk Tarafının Boykot Kararı, Sancak’ta Olaylar ve Sıkıyönetim
b. İkinci Derece Seçimler ve Gerginliğin Tırmanması
B. Hatay Sorunu Milletler Cemiyeti’nde
1. Türkiye ve Fransa’nın Tezleri
a. MC’nde İlk Görüşmeler ve Sandler Raporu
b. Paris’teki İkili Görüşmeler
c. Atatürk’ün Konya-Ulukışla Seyahati ve Léon Blum’un Mektubu (Ocak 1937)
2. Milletler Cemiyeti’nde Uzlaşma
a. Sancak’ın “Ayrı Bir Varlık” Olması (27 Ocak 1937)
b. Yeni Sancak Statüsüne Tepkiler
3. Sancak Temel Yasası: 29 Mayıs 1937
a. Fransa ile Türkiye’nin Görüşlerinin Yakınlaşması
b. MC’nin Sancak Düzenlemeleri: 29 May›s 1937
c. Türk-Fransız Anlaşmaları (29 Mayıs 1937)
II. Bağımsız Sancak’ta Seçim Dönemi
A. Milletler Cemiyeti Denetiminde Seçim Hazırlıkları
1. Milletler Cemiyeti’nin Uluslararası Seçim Komisyonu
a. Suriye’de ve Sancak’ta Tepkiler
b. Fransa’nın Zorlukları ve Türkiye’nin Etkin Politikası
c. Türkiye’de Hükümet Değişikliği (Eylül 1937)
d. MC Seçim Komisyonu’nun Çalışmaları
e. 1937 Sonunda Avrupa’daki Gelişmeler
2. Yeni Seçim Komisyonu ve Sancak’ta Seçim Hazırlıkları
a. 29 Kasım “Bayrak Olayı” ve Türk-Fransız Askeri Temasları
b. Türkiye’nin MC’ne İtirazı ve Yeni Seçim Komisyonu
c. Suriye’nin Bağımsızlığının Ertelenmesi ve Sancak’ta Taksim Önerisi
3. Sancak’ta Seçimler İçin Örgütlenme
a. Türk Örgütleri: Ankara-Hatay Koordinasyonu
b. Arap Örgütleri ve Diğerleri
B. Seçimlerle İlgili Türk-Fransız Anlaşması (Mart 1938) ve Seçimler
1. Anlaşma’nın Hatay Sorunundaki Önemi
a. Türk-Fransız İlke Anlaşması (Ocak 1938) ve İngiltere ile Suriye’nin Tavrı
b. Anschluss ve Fransa’da İkinci Blum Kabinesi
c. Hatay Seçimlerinde Türk Çoğunluğu Garantisi: 10 Mart 1938 Memorandumu ve Mart 1938 (Centilmenler) Anlaşması
2. Seçmen Yazımı ve Karışıklıklar
a. Anlaşma’nın Uygulanmasında Karşılaşılan Güçlükler
b. Dönemin Avrupa Gelişmelerinin Etkisi: Çekoslovak Bunalımı Karşısında Fransa ile İngiltere’nin Almanya’yı Yatıştırma Politikası
c. Suriye’nin Mart 1938 Anlaşması Karşısındaki Yumuşak Tutumu
d. Delege Garreau’nun Ankara Gezisi ve Yazımlarda Türk Çoğunluğunun Sağlanamaması
e. Atatürk’ün Adana-Mersin Gezisi ve Türkiye’nin Askeri Hazırlıkları
f. Sancak’a Türk Vali Atanması
3. Türk-Fransız Askeri Anlaşması (3 Temmuz 1938)
a. Seçim Komisyonu’nun Çalışmalarını Durdurması
b. Türk-Fransız Askeri Anlaşması (3 Temmuz 1938) ve Dostluk Antlaşması (4 Temmuz 1938)
4. Sancak’ta Seçimlerin Sonuçlanması
a. 3-4 Temmuz 1938 Anlaşmaları Karşısında Suriye, İngiltere ve İtalya
b. Yerel Seçim Komisyonu ve Seçimlerin Sonuçlanması
c. Hatay Konusunun MC Dışında Kalması

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Hatay Sorununun Çözümü ve Sonrası (1938-1940)
I. Bağımsız Devletten Hatay Vilayetine
A. Bağmsız Hatay Devleti
1. Hatay Devletin Kuruluşu (2 Eylül 1938)
a. Hatay Yönetiminin İlk Kararları
b. Suriye ile Sürtüşmeler
2. Hatay Devleti’nin Suriye’den Kopma Süreci
a. Dönemin Avrupa Gelişmelerinin Etkisi (İngiltere ve Fransa’nın Barışı Kurtarma Çabaları: Münih Konferansı, 29-30 Eylül 1938)
b. Hatay Devleti’nin Türkiye ile Yak›nlaflmas›
c. Türkiye’nin Hatay’da Mandayı Sona Erdirmeye Yönelik Muhtırası (30 Eylül 1938)
d. Fransa’nın İkilemi: Türkiye’ye Taviz ile Kendi Sömürgeci Çıkarları Arasında Denge
e. Atatürk’ün Ölümünün Etkisi
f. Ankara’nın Türk-İngiliz-Fransız Paktı Önerisi
3. Hatay’ın Türkiye’ye Katılma Süreci
a. Fransa-Suriye Antlaşması’nın Ertelenmesi
b. Türkiye’nin İlhak Talebi: 20 Ocak 1939
c. Dönemin Avrupa Gelişmelerinin Etkisi: Hitler’in “Doğu’ya Yürüyüşü”
d. Fransa’nın İlhak Görüşmelerine Başlaması
B. Hatay’ın Türkiye’ye Katılması ve Sonrası
1. Hatay’ın Türkiye’ye Katılması
a. Dönemin Avrupa Gelişmelerinin Etkisi: İngiltere’nin Yatıştırma Politikasını Bırakması (Mart 1939)
b. Hatay Görüşmelerinde Zorluklar ve Türkiye-Fransa Gerginliği (Nisan 1939)
c. İttifaka Yönelik Türk-İngiliz Deklarasyonu (12 Mayıs 1939)
d. Hatay’ın Türkiye’ye Katılması ve ve İttifaka Yönelik Türk-Fransız Deklarasyonu (23 Haziran 1939)
2. Türkiye’ye Katılma Sonrasındaki Tepkiler
a. Türkiye, Fransa, İngiltere ve Suriye’nin Tepkileri
b. Almanya ve İtalya’nın Tepkileri
c. Diğer Ülkelerin Tepkileri
d. Sorunun Çözümden Sonra MC’ne Götürülmesi
II. Çözümden Sonraki Gelişmeler
A. Türkiye’ye Katılmadan Sonra Kalan Sorunlar
1. Genel Olarak
2. Ekonomik ve Mali Sorunlar
3. Ermeni Göçü ve Diğer Göçler
B. Hatay’ın Çözümünden Sonraki Uluslararas› ve Bölgesel Geliflmeler
1. Türkiye-İngiltere-Fransa Karşılıklı Yardım Antlaşması (19 Ekim 1939)
2. Suriye’deki Gelişmeler ve Türkiye-Fransa (Suriye ve Lübnan İçin) Dostluk ve İyi Komşuluk Sözleşmesi (30 Mart 1940)
SONUÇ
Ek 1: 1920’de Suriye’nin İdari Yapısı
Ek 2: Fransız Mandası Döneminde Suriye’nin İdari Yapısı
Ek 3: 1930’larda İskenderun Sancağı
Ek 4: Hatay İli
Ek 5: Fransız Sermayesi ve Yatırımları
Kaynakça
Dizin

Ada’nın çalışması ise, Hatay sorununa ilişkin basit bir olaylar derlemesinden ibâret
değildir. Zâten kanımca tezi değerli kılan nokta da buradadır: Ada, çalışmasını, olaylar
sıralamasından çıkararak, analiz edilecek bir süreç olarak tasarlamıştır.
Cemil Koçak

http://research.sabanciuniv.edu/742/1/3011800000180.pdf

_