Kamusal Uluslararası Hukuk
Kamusal Uluslararası Hukuk, “uluslararası topluluk” diye adlandırılan bir ortamda doğan ve bu düzen içinde uluslararası topluluğun birimleri arasında işlev gören bir hukuk dalı olup; varlık nedeni bu topluluğun üyelerinin hak ve sorumluluklarını düzenleyen hukuk kurallarını belirleyerek, bunlar arasındaki ilişkileri düzenlerken, aralarındaki ihtilaf ve uyuşmazlıkları da çözüme bağlamaktır. Gerçekte, uluslararası hukuk da iç hukuk gibi temelde “hukuk”un ana ilke ve kurallarına dayanır. Ancak bunların uygulanmasında bazı önemli farkların olduğu da bir gerçektir. İşte bu çalışmada, sözkonusu farklar çağdaş her devletin anayasal yapısının temeli olan yasama, yürütme ve yargı erkleri açısından karşılaştırmalı olarak ele alınmaktadır. Bunun yanısıra kitapta, uluslararası hukukun; uluslararası ticaretten, iletişim teknolojisine, deniz, hava ve kara yoluyla yapılan yolculuklardan ve taşımacılıktan, elektrik enerjisinin ya da petrolün bir ülkeden diğer bir ülkeye ulaştırılmasına, genel sağlık hizmetlerinden, uluslararası kültür-sanat ve spor etkinliklerine vb. kadar uzanan çok geniş bir alan içinde günlük yaşamımızı kolaylaştıran başarılı düzenlemeleri de temellendirilmektedir. Özellikle öğrenciler düşünülerek olabildiğinde anlaşılabilir bir dille hazırlanan eser, yazarların çeşitli üniversitelerde verdikleri ‘Uluslararası Hukuk’ dersleri için hazırladığı notlardan oluşturulmuştur.
Kısaltmalar
Önsöz
GİRİŞ
I. Uluslararası Hukuk - İçhukuk Karşılaştırması: Yasama, Yürütme ve Yargı
1) Yasama Erki
A. İçhukukta Yasama
B. Uluslararası Hukukta Yasama
a) “Merkezi” Bir Yasama Organının Yokluğu
b) Uluslararası Hukukun Kendine Özgü “Yasama” Süreci
2) Yürütme Erki
A. İçhukukta Yürütme
B. Uluslararası Hukukta Yürütme
3) Yargı Erki
A. İçhukukta Yargı
B. Uluslararası Hukukta Yargı
II. KUH'un “Hukuk” Olma Niteliğinin Tartışılması
III. KUH’un Tarihsel Gelişimi
IV. KUH - İçhukuk (Ulusal Hukuk) İlişkisi
1) Giriş
2) “İkici” Görüş
3) “Tekçi” Görüş
4) Kuramsal Tartışmaların Uygulamaya İlişkin (Pratik Sonuçları)
V. Hukukun Dallara Ayrılmasında KUH’un Yeri
BİRİNCİ BÖLÜM Kamusal Uluslararası Hukukun Kaynakları
BİRİNCİ BAŞLIK: Genel Bilgiler
I. Hukuk Dilinde “Kaynak” Deyiminin Genel Anlamı
II. Hukukun “Biçimsel” Kaynakları
1) Yazılı - Yazılı Olmayan Kaynak; “Asıl” - “Yardımcı” Kaynak Ayrımı
2) UAD Statüsü m. 38 (1)’de Sayılan Kaynaklar Arasında, Altlık-Üstlük İlişkisi Var mıdır?
3) KUH’un Kaynakları, UAD Statüsü m. 38(1)’de Sayılanlardan İbaret midir?
İKİNCİ BAŞLIK: Uluslararası Antlaşmalar
I. Giriş
1) Borçlar Hukuku Alanındaki Sözleşmelerle Karşılaştırma
2) Deyim Sorunu ve Uluslararası Antlaşmalara Verilen Çeşitli Adlar
3) Uluslararası Antlaşmanın Tanımı
II. Antlaşmalar Hukukunun Genel İlkeleri
1) Giriş
2) Antlaşmalara Taraf Olabilen Varlıklar
3) Antlaşmaların Türlere Ayrılması
III. Antlaşmaların Hazırlanışı
1) Ön-Aşamalar
2) Antlaşmaları Görüşmeye, Kabul Etmeye, Resmileştirmeye ve Bağıtlamaya Yetkili Olan Kişiler
A. Yetki Belgesine Gerek Olmaksızın Devletlerini Temsil Edenler
B. Devletlerini, “Yetki Belgesi”ne Dayanarak Temsil Edenler
3) Antlaşma Metninin Son Biçimini Alması
A. İkili Antlaşmalar
B. Çok Taraflı Antlaşmalar
IV. Bir Antlaşmayla Bağlı Olma İstencini Açıklamada Kullanılan Araçlar
1) İmza
A. Genel Olarak
B. İmza Konusunda Yeni Gelişmeler
2) Belgelerin Değişimi
3) Onay
4) Kabul ve Uygun Bulma
5) Katılma
V. Antlaşmaların Biçimi
VI. Antlaşmaların Dili
VII. Antlaşmaların Tescili
VIII. Antlaşmaların Geçersizliği Sonucu Verebilen Çeşitli Nedenler
1) Giriş
2) Çeşitli Geçersizlik Nedenleri
A. Antlaşma Bağıtlama Yetkisini Düzenleyen İçhukuk Kurallarına Uyulmaması
B. Temsil Yetkisi Olmayan Kişilerce Bağıtlanan Antlaşmalar
C. Yanılma (Hata)
Ç. Aldatma (Hile)
D. Temsilcinin Ayartılması
E. Korkutma (Tehdit)
a) Devlet Temsilcisinin Korkutularak Zorlanması
b) Devletin Korkutma yada Kuvvet Kullanma Yoluyla Zorlanması
F. Buyruk Kurallara Aykırılık
IX. Antlaşmaların Hukuksal Sonuçları ve Taraflar Dışındaki Etkileri
X. Çekinceler
1) Genel Olarak
2) Çekincenin Biçimi ve Koyulabileceği Zaman
3) Çekince Koyma Yasağı
4) Çekincelerin Bütün Taraf Devletlerce Kabulü Gerekir mi?
5) Çekincelerin Hukuksal Etkisi
XI. Antlaşmaların Yorumu
1) Giriş: Yorum Yöntemleri
A. Sözel Yorum
B. Amaçsal (Teleolojik) Yorum
C. Tarihsel Yorum
Ç. İşlevsel yada Sistematik Yorum
D. Serbest Yorum
2) Yorum Yöntemlerinin Uygulanması
3) “Genişletici” Yorum - “Dar” Yorum
4) AHKVS'nin Yorum Konusundaki Düzenlemesi
XII. Antlaşmaların Yer ve Zaman Bakımından Uygulanması
1) Yer Bakımından Uygulanma
2) Zaman Bakımından Uygulanma
XIII. Antlaşmalarda Değişiklik Yapılması
1) Giriş
2) AHKVS'nin İlgili Düzenlemesi
XIV. Antlaşmaların Yürürlüğünün Sona Ermesi ve Antlaşmaların Askıya Alınması
1) Genel Olarak
2) Antlaşmaların Sona Erme Nedenleri
3) Geçersizlik, Sona Erme, Çekilme yada Askıya Alma Hallerinde Usul
4) Geçersizlik, Sona Erme, Çekilme yada Askıya Almanın Hukuksal Sonuçları
ÜÇÜNCÜ BAŞLIK: Yapılageliş Kuralları
I. Giriş
II. Yapılageliş Kurallarının “Kurucu” Ögeleri
1) Maddi Öge: Uygulama
2) Manevi Öge: Opinio Juris
III. Yapılageliş Kurallarının Antlaşmalarla Karşılaştırılması
1) “Evrensel” Nitelik Bakımından
2) “Yasalaştırma” (Kodifikasyon) Bakımından
3) Kuralın Varlığının ve İçeriğinin Belirlenmesi Bakımından
4) Aynı Konuyu Düzenleyen Bir Antlaşma Hükmü ile Yapılageliş Kuralının Varlığı
DÖRDÜNCÜ BAŞLIK: Hukukun Genel İlkeleri
I. Buyruk Kurallar (Jus Cogens)
II. Devletlerin Tek Yanlı İşlemleri
III. En Çok Gözetilen Devlet (Ulus) Kuralı
IV. Yumuşak Yasa (Soft Law)
V. Uluslararası Nezaket Kuralları
İKİNCİ BÖLÜM Kamusal Uluslararası Hukukun Kişileri
BİRİNCİ BAŞLIK: Devlet
I. Giriş
II. Uluslararası Hukuk Açısından Devlet
1) Genel Olarak
2) Devleti Oluşturan Ögeler Konusunda Çeşitli Görüşler
3) Devlet Türleri
A. Federasyon
B. Konfederasyon
C. Yetkileri Sınırlı Devlet
a) Giriş
b) “Tarafsız” Devlet
c) Bağımsızlığı Sınırlı “Devlet”
ç) Askeri Güç Bakımından Sınırlı Devlet
Ç. Minyatür Devlet
D. Kurulması Bir Uluslararası Antlaşmaya Dayanan Devlet
E. Özel Bir Durum: Vatikan (Papalık)
III. Devletin Ülkesi
1) Giriş
2) Devletin Ülke Edinim ve Yitirme Yolları
3) Kara Ülkesi
A. Genel Olarak
B. Türkiye'nin Durumu
4) Deniz Ülkesi
A. İçsular
a) Genel Olarak
b) Türkiye'nin Durumu
B. Açık Denizler
C. Karasuları
a) Genel Olarak
b) Türkiye'nin Durumu
Ç. Bitişik Bölge
D. Kıta Sahanlığı
a) Genel Olarak
b) Türkiye'nin Durumu
E. Münhasır Ekonomik Bölge
a) Genel Olarak
b) Türkiye'nin Durumu
5) Hava Ülkesi
A. Genel Olarak
B. Türkiye'nin Durumu
6) Ülke İçinde Özel Düzenlemeye Bağlanmış Alanlar
A. Su Yolları
a) Boğazlar
aa) Giriş
bb) Türk Boğazları'nın Hukuksal Durumu
(i) Tarihçe
(1) Giriş
(2) Sevr Antlaşması
(3) Lozan Barış Antlaşması
(ii) Montrö Sözleşmesi Hazırlık Çalışmaları ve Çatışan Çıkarlar
(iii) Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin Getirdiği Düzen
(1) Gemilerle İlgili Düzenlemeler
(2) Uçaklarla İlgili Düzenlemeler
(iv) Günümüzdeki Durum
b) Kanallar
aa) Süveyş Kanalı
bb) Panama Kanalı
c) Nehirler
B. Yabancı Askeri Üsler ve Tesisler
C. Serbest Ticaret Bölgeleri
IV. İnsan Topluluğu
1) Genel Olarak
2) Uluslararası Hukuk Açısından
A. Giriş
B. Uyrukluk Verilmesinde İlkeler
a) Gerçek Kişiler
aa) Doğum Yeri İlkesi (Toprak Esası: Jus Soli)
bb) Kan Bağı İlkesi (Kan Esası: Jus Sanguinis)
b) Tüzel Kişiler
C. Gerçek Kişiler ve Tüzel Kişiler Dışındaki Varlıklara Uyrukluk Verilmesi
a) Gemilerin Uyrukluğu
aa) Genel Olarak
bb) Türk Hukukunda Durum
b) Hava Araçlarının Uyrukluğu
aa) Genel Olarak
bb) Türk Hukukunda Durum
c) Uzay Araçlarının Tescili
3) İnsan Ögesi ve Halkların “Kendi Geleceğini (Kaderini) Belirleme” İlkesi
V. Bir Hükümetçe Sağlanan Etkili Denetim (Bağımsız Siyasal Otorite)
1) Giriş
2) Uluslararası Hukuk Açısından “Egemenlik” Yerine Kullanılan Kavramlar
3) Uluslararası Hukukta Devletin Egemenliğini Sınırlayan Etmenler
A. Kuvvet Kullanma ve Kuvvet Kullanma Tehdidinde Bulunma Yasağı
B. Kuvvet Kullanma Yasağının Ortadan Kalktığı Durumlar
C. Buyruk Kurallar
Ç. Devletin, Egemenliğini Kendi İstenciyle Sınırlaması
D. İnsan Hakları
VI. Devlet Olmanın Hukuksal Sonuçları
1) Devletlerin “Egemen Eşitliği” İlkesi
2) İçişlere Karışmama İlkesi
3) Devletlerin Uluslararası Ayrıcalıkları ve Yetkileri
4) Devletlerin Yargı Bağışıklığı
A. Genel Olarak
a) Kesin Bağışıklık
b) Sınırlı Bağışıklık
B. Türkiye'nin Durumu
5) Uyrukluk Verebilme Yetkisi
6) Diplomatik Koruma
A. Giriş
B. Diplomatik Koruma İle Uyrukluğun İlişkisi
C. Yeni Gelişmeler
7) Devletlerin Uluslararası Sorumlulukları
VII. Devletlerin Tanınması
1) Giriş
2) Devletin Tanınmasıyla İlgili Çeşitli Konular
A. Genel Bilgiler
B. Tanımanın Niteliği
C. Tanıma İşleminin Biçimi ve Sonuçları
a) Genel Olarak
b) Tanımanın Biçimi
c) Tanımanın Kabulü Gerekir mi?
ç) Aralarında “Tanıma” İlişkisi Kurulmuş Devletler Arasında İlişkiler
d) Aralarında “Tanıma” İlişkisi Kurulmamış Devletler Arasında İlişkiler
aa) Aynı Uluslararası Örgütte Üye Olmak
bb) Çok Taraflı Antlaşmalara Taraf Olmak
cc) Uluslararası Örgüte yada Organizasyona Ev Sahiplği Yapmak
çç) Tanınmamış Devletin Mahkemelerince Verilmiş Kararlar
dd) Ticari İlişkiler Kurulması
ee) Dolaylı Diplomatik Temaslar
Ç. Hükümetlerin Tanınması
VIII. Devletlerin Ardıllığı
1) Genel Olarak
2) Uyrukluk Hukuku Açısından
3) Uluslararası Antlaşmalar Açısından
4) Devlet Malları Açısından
5) Devlet Arşivleri Açısından
6) Devlet Borçları Açısından
1) Giriş
A. Tarihçe
B. Tanım
2) UÖ Üyeliği
3) UÖ'lerin Benzer Kuruluşlarla Karşılaştırılması
A. Devletler ve UÖ'ler
a) Oluşumun Dayanağı Açısından
b) Hukuksal Yetenek Açısından
B. UÖ'ler ve “Hükümet-Dışı” Örgütler
a) Genel Olarak
b) Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri Federasyonu
C. UÖ'ler ve Ulusalüstü (yada Ulusüstü) Örgütler
Ç. UÖ'ler ve Tüzel Kişiliği Olmayan Uluslararası Oluşumlar
4) UÖ'lerin Türleri
A. Kapsamayı Amaçladıkları Coğrafi Alana Göre
a) Evrensel Nitelikte Olanlar
b) Bölgesel Nitelikte Olanlar
B. İşlevsel Niteliklerine Göre UÖ Türleri
a) Ekonomik Nitelikte Olanlar
b) Askeri Nitelikte Olanlar
c) Kültürel, Etnik, Dilsel ve Dinsel Nitelikte Olanlar
ç) Sosyal Nitelikte Olanlar
d) Yargısal Nitelikte Olanlar
C. Ortak Tarih ve Kültürel Mirasa yada Coğrafi Yakınlığa Dayananlar
a) Komonvelt (İngiliz Uluslar Topluluğu)
b) Bağımsız Devletler Topluluğu
c) Afrika Birliği
ç) Arap Devletleri Birliği
d) Andina (yada Andean) Topluluğu
5) UÖ'lerin Hukuksal Varlık Kazanması
A. Düşünce Aşaması
B. Kuruluş Belgesinin Hazırlanması ve Yürürlüğe Girmesi
II. Uluslararası Örgütlerden Üç Örnek
1) Birleşmiş Milletler Örgütü
A. Milletler Cemiyeti Dönemi ve Sorunları
B. BM’nin Kurulması
C. BM’nin Kurucu Üyeleri
Ç. BM’nin Amaçları
D. BM’nin Organları
a) Genel Kurul
aa) Oluşum
bb) Toplantılar
cc) Oylamalar
çç) Genel Kurul’un Yetkileri
b) Güvenlik Konseyi
aa) Oluşum
bb) Oylamalar
cc) Güvenlik Konseyi’nin Yetkileri
c) Sekretarya
ç) Ekonomik ve Sosyal Konsey
d) Vesayet Konseyi
e) Uluslararası Adalet Divanı
aa) Giriş
bb) Oluşumu
cc) UAD’nin Görevleri ve Yetkileri
(i) Çekişmeli Davalar
(1) Genel Olarak
(2) Kararların Uygulanması
(ii) Danışma Görüşleri
E. BM ve Türkiye
F. BM ile İlgili Kısa Bir Değerlendirme
2) Avrupa Konseyi
A. Avrupa Konseyi’nin Kurulması
B. Avrupa Konseyi’nin Amaçları
C. Avrupa Konseyi’ne Üyelik
Ç. Avrupa Konseyi’nin Organları
a) Giriş
b) Bakanlar Komitesi
c) Parlamenterler Meclisi
ç) Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komisyoneri
d) Avrupa Konseyi Genel Sekreteri
e) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
aa) Genel Olarak
bb) Yargıçlarla İlgili Düzenlemeler ve Bazı Sorunlar
(i) Yargıçların Sayısı ve Seçilmesi (Atanması)
(ii) Yargıçların Uyrukluğu
(iii) Yargıçların Kişisel ve Mesleksel Nitelikleri
(iv) Yargıçların Görev Süresi
(v) Yargıçların Görevden Alınması (Azil)
(vi) Yargıçların Ayrıcalıkları ve Dokunulmazlıkları
(vii) Yargıçların Özlük Hakları
(viii) Mahkemenin Bütçesi
f) Özerk Niteliği Olan Organlar
3) Avrupa Birliği
A. Avrupa Birliği’nin Kurulması
B. Avrupa Birliği’nin Amaçları
C. Avrupa Birliği’nin Organları
a) Avrupa Parlamentosu
b) Avrupa Komisyonu
c) Avrupa Konseyi
ç) Avrupa Birliği Konseyi
d) Avrupa Birliği Adalet Divanı
e) Sayıştay
f) Öteki Kurumlar
ÜÇÜNCÜ BAŞLIK: Bireyler (Gerçek Kişiler, Tüzel Kişiler ve Bunlar Dışındaki “Oyuncu”lar)
I. Giriş
II. Bireyin Dereceli Olarak Kişilik Kazanması
1) Azınlıkların Korunması
2) Uluslararası Çalışma Örgütü Şikâyet Usulü
III. Uluslararası Hukuk Kişisi Olmanın Sonuçları
IV. Bireylerin Uluslararası Hakları ve Sorumlulukları
1) İnsan Haklarının Uluslararası Düzeyde Korunması
A. Genel Olarak Uluslararası Hak Koruma Düzenekleri
B. BM Sözleşmelerinde Öngörülen Denetleme Usulleri
a) İnsan Hakları Komitesi
b) Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi
c) Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi
ç) Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Komitesi
d) İşkenceye Karşı Komite
e) Çocuk Hakları Komitesi
f) Göçmen İşçiler Komitesi
g) Zorla Kaybedilmeye Karşı Komite
h) Engelli Kişilerin Hakları Komitesi
C. Bölgesel İnsan Hakları Koruma Düzenekleri
a) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
b) Amerikalılar-arası İnsan Hakları Mahkemesi
c) Afrika İnsan Hakları ve Halkların Hakları Mahkemesi
2) Dar Anlamda Hükümet-Dışı Örgütlerin yada İnsan Hakları Savunucularının Rolü
3) Uluslararası Hukukta “Ödev”ler Sorunu
A. “Ödev” Kavramı ve İnsan Hakları Belgeleri
B. Ulus-aşırı Etkinlikte Bulunan Şirketler
4) (Gerçek Kişilerin) Uluslararası Ceza Sorumluluğu
A. Giriş
B. Birinci Dünya Savaşı Sonrası Dönemdeki Girişimler
C. İkinci Dünya Savaşı Sonrası Dönemde Yapılan Yargılamalar
a) Nürnberg Uluslararası Askeri Ceza Mahkemesi
b) Uzakdoğu Uluslararası Askeri Mahkemesi (Tokyo Mahkemesi)
Ç. Yugoslavya İçsavaşı Sonrasında Kurulan Mahkeme (Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi – EYUCM)
a) EYUCM’nin Kuruluşu
b) EYUCM’nin Görevi ve Yetkisi
c) EYUCM’nin Görevine Giren Suçlar
ç) EYUCM’nin Verebileceği Cezalar
d) EYUCM’nin Görev Süresi
D. Ruanda İçsavaşı Sonrasında Kurulan Mahkeme (Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi – RUCM)
E. “Uluslararasılaştırılmış” Ceza Mahkemeleri
a) Sierra Leone Özel Mahkemesi
b) Kamboçya Mahkemeleri Olağanüstü Daireleri
c) Lübnan Özel Mahkemesi
ç) Doğu Timor Ciddi Suçlar Panelleri
d) Bosna Hersek Mahkemesi Savaş Suçları Dairesi
F. Uluslararası Ceza Mahkemesi
a) Giriş
b) Kuruluş
c) Uluslararası Suçlar
ç) Bireysel Ceza Sorumluluğu
d) Yargılama (Usul) Hukuku
e) Şüpheli ve Sanık Hakları
f) Mahkeme’nin Verebileceği Cezalar
g) Türkiye’nin Durumu
h) Sonuç
Temel Kaynakça
Dizin
Elif Oral
1981 yılında Ankara’da doğdu. TED Ankara Koleji’ni bitirdikten sonra, 2004 yılında İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden onur derecesiyle mezun oldu. 2005 yılında Hollanda hükümetince verilen bursu kazanarak Amsterdam Üniversitesi’nde Uluslararası Hukuk ve Avrupa Hukuku alanında yüksek lisans eğitimine başladı. “Freedom of Expression v. National Security under the European Convention on Human Rights: Evolution of Freedom of Expression in Turkey” başlıklı tezini tamamlayarak cum laude derecesiyle mezun oldu. 2009 yılında Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Doktora programında derslere başladı, tez araştırmalarını Amsterdam Üniversitesi ve Uluslararası Adalet Divanı Kütüphanesi’nde yürüttü. “Legal Grounds for Holding Transnational Corporations Directly Responsible for Human Rights Violations under Public International Law” başlıklı doktora tezini 2015 yılında savundu. Yayınları arasında “Bir İnsan Hakları Sorunu Olarak Yolsuzluk” (2014), “Lübnan Özel Mahkemesi” (2010), “Dünya Sosyal Forumu: Bir Küresel Adalet Hareketi” (2009), “General Assessment on the Effect of the System of the European Convention on Human Rights in the National Legal Orders” (2008), “A Concept in Evolution: jus cogens” (2007), “Reservations to Treaties under the 1969 Vienna Convention on the Law of Treaties and the Work of the International Law Commission” (2007) gibi makaleler bulunmaktadır. Halen, daha önce araştırma görevlisi olarak da çalıştığı TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde yardımcı doçent olarak görev yapmaktadır.
Rona Aybay
1935’te İstanbul’da doğdu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni 1959’da bitirdikten sonra aynı fakültede doktora yapan Aybay, 1964’te Columbia Üniversitesi’nde Mukayeseli Hukuk masterini tamamladı. 1973’te doçent, 1980’de de profesör oldu. ODTÜ’de Kamu Yönetimi bölümü başkanlığı, ODTÜ İdari İlimler Fakültesi Dekanlığı ve A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi (SBF) dekan yardımcılığında da bulunan Rona Aybay, 12 Eylül’den sonra YÖK’ün 1402 sayılı yasaya dayandırdığı bir kararla üniversiteden uzaklaştırıldı; 7 yıl sonra Danıştay kararıyla üniversiteye döndü. Avrupa Konseyi Irkçılık ve Hoşgörüsüzlükle Savaşım Komisyonu ile Bosna-Hersek’teki insan hakları ihlâllerini incelemekle görevli AGİT komisyonu üyeliklerinde bulunan Aybay, Bosna-Hersek İnsan Hakları Mahkemesi’nde, kurulduğu 1996 yılından, kapandığı 2003 yılına kadar Avrupa Konseyi tarafından seçilmiş uluslararası yargıç olarak görev yapmıştır. Aybay, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin etkenliğini arttırmak üzere, Avrupa Konseyi’nce oluşturulan 11 üyeli “Akil Kişiler Grubu”na üye seçilmiştir. 2006-2011 yıllarında Türkiye Barolar Birliği İnsan Hakları Merkezi Başkanı olan Prof. Dr. Rona Aybay’ın Faşizm (Murat Sarıca ile birlikte, 1962), Karşılaştırmalı 1961 Anayasası (1963), Robert Owen (1970, 2005 ve 2012) ve Yurttaşlık (Vatandaşlık) Hukuku (1982, yeni basım 2006), Esra Dardağan ile birlikte Yasaların Uluslararası Düzeyde Çatışması (Kanunlar İhtilafı) (2005) ve Yabancılar Hukuku (2005, yeni basım 2007), Uluslararası Yargı (2013), Tarih ve Hukuk Açısından Konsolosluk (2009), İnsan Hakları Hukuku (2015), İnsan Hakları Evrensel Bildirisi (2016), Kamusal Uluslararası Hukuk (Elif Oral ile birlikte, 2016), Genel Kamu Hukuku (2017), An Introduction to Law (altıncı basım 2018) gibi kitapları vardır. Yazar, Yakın Doğu (KKTC) Üniversitesi’nde ders vermektedir.