Anayasa ve siyaset bilimi konularındaki çalışmalarıyla tanınmış olan Tarık Zafer Tunaya’nın akademik dergiler ile çeşitli yayınlarda çıkmış makale ve konuşmalarını bir araya getiren bu eser, Kanun-ı Esasî’den, Meşrutiyet’e, Cumhuriyet’e ve Atatürk dönemine uzanan süreç içinde düşünce akımlarını, siyasal ve toplumsal olaylarla, dönemin kuruluşlarını ele almaktadır. Birinci kitapta ilk Osmanlı anayasası olan Kanun-ı Esasî’nin hazırlanması, Jön Türkler’in düşünceleri ile II. Meşrutiyet’in siyasal hayatımızdaki yeri, Batıcılık, İslamcılık gibi akımlar, İttihad ve Terakki Cemiyeti ile Osmanlı Demokrat Fırkası’nın siyasal yapılanmaları ve Trablusgarb ile Balkan savaşlarından I. Dünya Savaşı’na yol açan gelişmeler içinde Osmanlı Devleti’nin politikasını tartışan makalelere yer verilmektedir. İkinci kitapta ise Tunaya’nın, Mütareke dönemi ile bu dönemin toplumsal özelliklerini, Türkiye Cumhuriyeti’ne giden yolda Birinci Meclis’in yeri ve siyasal yapısını, TBMM hükümetinin kuruluşu ile birlikte Cumhuriyet’in ilanı ve sonrasında 1921 ve 1924 Anayasalarının ideolojik yapılarını yorumlayan makalelerinin yanı sıra yazarın bilimsel kişiliği üzerine çeşitli bilim adamları tarafından yazılmış yazılar yer almaktadır. Bilimsel çalışmalarıyla düşünce dünyamızda önemli bir iz bırakmış, binlerce kişinin hocası olmuş Tarık Zafer Tunaya’nın bu eseri, alanında önemli bir boşluğu dolduracaktır.

BİRİNCİ BÖLÜM
Mütareke (1918-1922)
“Mütareke” Döneminin Özellikleri (1918-1922)
Mütareke Döneminin Özellikleri
İki “Dünya” ve İki “Taraf”
Mütareke Döneminde Beliren Ana Sorunlar
Uygulamalar
Mütareke Döneminde Osmanlı Devleti
Anayasal Kurumlar
Padişah ve Halifeler
Hükümetler
Seçimler, Meclisler ve Parlamento Dışı Oluşlar
Birinci Şûra-yı Saltanat (26 Mayıs 1335/1919)
Son Osmanlı Parlamentosu
“Meclis-i Hilafet” Haberi
İkinci Şûra-yı Saltanat (22 Temmuz 1336/1920)
İstanbul Hükümeti’nin İdeolojisi
Cezaya Boyun Eğmek
Yardımı İşgalcilerden Beklemek
En Büyük Düşman: İttihatçılar ve Müdafaa-i Hukukçular
Yeni Bir Devletin Kurulmasını Engellemek
Türkiye’de Türklere Karşı Açılan Kampanya
Varılan Sonuçlar
Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Rejimine Geçiş (1919 Genel Seçimleri ve Osmanl› Parlamentosu’nun Son Toplantı Devresi)
1919 Genel Seçimleri
İştirak Meselesi
Seçimin Cereyan Tarzı ve Neticeleri
Özellikleri
İzmir ve Adana Seçimleri
Osmanlı Parlamentosunun Son Toplantı ve Çalışmaları
Mebusan Meclisi’nin Çalışmaları
Mazbataların İncelenmesi ve İzinler
Felâh-ı Vatan Grubu
Meclis Başkanlığı
İşgallerin Reddi
Diğer Meseleler
Müdafaa-i Hukuk Esaslarının Meclis Tarafından Kabulü, Misak-ı Millî Beyannamesi
Âyan Meclisi’nin Çalışmaları
Karşı Ağırlık Tedbirleri
Muhafazakâr Âyan
Müdafaa-i Hukuk Teşkilâtı’nın Osmanlı Parlamentosu Üzerindeki Baskısı
Kürtlük Dâvasının Reddi
Ayrılık ve İşgallerin Reddi
Yeni Bir Kabine Teşkili İsteği
Meclis-i Mebusan’ın İşgal Kuvvetleri Tarafından Basılması ve İn’ikatların Tehiri
İstanbul’un İşgali ve Mebusan Meclisi’nin Basılması
Mebusan’ın Son İn’ikatı ve Protestosu
İn’ikatların Tehiri Kararı Karrşısnda Âyan’ın Durumu
Heyet-i Temsiliye’nin Cevabı
İlk Tedbirler
Seçim Tebliği
Mebusan’ın Feshi
Ek: Vesikalar
1- Misak-ı Millî (Ahd-ı Millî Beyannamesi)
2- Meclis-i Mebusan’ın İn’ikatları Hakkında Sunulan Takrir
3- Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti Namına İntihap Hakkındaki Tebliğin Metni
4- Dördüncü Damat Ferid Paşa Kabinesi’nin Kurulmasına Müteallik Hatt-ı Hümayun Sureti
5- Meclis-i Mebusan’ın Feshi Hakkında İrade-i Seniye
Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin Kuruluşu ve Siyasi Karakteri
Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin Kuruluşu, İlk Çalışmaları ve Özellikleri
1920 Seçimi
Meclis’in Açılışı ve İlk Çalışmalar
Meclis’in Kuruluş ve Terkibindeki Özellikler
İki Seçim
Kabarık Bir Tamsayı
Mebusların Mesleklerine Göre Ayırımı
Meşrutiyet Siyasi Partileri ve Mebuslar
İlk İcra Organının Kuruluşu
Mustafa Kemal Paşa’nın Takriri
Belirtilen Fikirler
Teklifler
İcra Vekilleri Kanunu, İlk Heyet ve Programı
Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin Siyasi Karakteri
Tecanüs
Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin Gayesi
Batı ve Doğu’nun Türkiye ve Türkler Hakkındaki Tezleri
Batı’nın Tezi
Doğu’nun Tezi
“İdeolojik İstiklal”

İKİNCİ BÖLÜM
Cumhuriyet ve Atatürk (1923-1938)
Bağımsız Türkiye Kurucusu Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin 50. Y›ldönümünde
Meclis Kendini Tanıtıyor
Kuruluş Öncesine Bakış
İç Yapı Meseleleri
İki Seçim
Mebuslar ve Partiler
İlk İşler
“Büyük” Meclis
“Kurucu” Meclis
“Meclis-i Müessisan”
Mebuslar Konuşuyor
“Hükümet” Meclis
Hükümet ve Meclis
“Yargılayan” Meclis
“Sürekli” Meclis
“Diktatör” Meclis
Meclis ve Reisi
Halk İçine Dönebilmek
“Anayasac›” Meclis
İki Anayasa Birden
Yumuşak Bir Anayasa
“İhtilalci” Meclis
Arayıcı Meclis
“Halkçı” Meclis
“İdeolojik İstiklal”ci Meclis
Ve Kapanış: “Mukaddes Karar”
Dün ve Yarın
1924 Anayasası’nın İdeolojik Karakteri
Anayasalar ve İdeolojiler

Birinci Kısım
Osmanlı İmparatorluğu’nun Anayasa İlkeleriyle İlgili İdeolojik Formüller
Osmanlı Düzeninin Dayandığı Tekçi İslâmcı Formül
Gerileyen Bir Devleti Kurtarma Formülü: İslâmî Rönesans
Doğu ve Batı Unsurlarının Karışımına Dayanan Yeni İdeoloji: İkici Teokratik Meşrutiyet Formülü
İkinci Meşrutiyet’in “Pluralist” (Çoğulcu) Formülü
Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Rejiminin Tekçi ve Laik Formülü: Müdafaa-i Hukuk
İkinci Kısım: 1924 Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’nun İdeolojik Unsurları
Ulusal Egemenlik İlkesi
Milliyetçilik İlkesi
Halkçılık İlkesi
Devletçilik İlkesi
Laiklik İlkesi
İnkılapçılık İlkesi
İdeolojik İlkeleri Gerçekleştirici Kurumlar
Sonuç
Türk Devrimine Karşı İdeolojik Bir Muhalefet Girişimi: “Tarikat-ı Salâhiyye Cemiyeti” ve Eylemleri
Mütareke Ortamı İçinde
Kuruluş ve Kaynaklar
Örgütlenme Sorunları ve Yapısal Özellikler
İdeoloji ve Eylemler
Cumhuriyet Rejimi İçindeki Gelişmeler: Distol’cular ve Eylemleri
Cemiyetin Sonu
İkinci Meşrutiyet Rejimi ve Atatürk
1876 Rejimi ve Gelişmeleri İçinde
Meşrutiyetçi Yorumlar
“Hâkimiyet-i Siyasiye”
Meşrutiyet ve Cumhuriyet
Kuvvetler Ayrılığı ve Parlamentarizm
İttihad ve Terakki
Müdafaa-i Hukuk’un Tepkileri
Hâkimiyet-i Siyasiye’ye Karşı Hâkimiyet-i Milliye
Meşrutiyet ve Cumhuriyet
Kuvvetler Ayrılığına Karşı Kuvvetler Birliği
Müdafaa-i Hukuk ve İttihad ve Terakki
Atatürkçülük
Atatürkçü ve Laiklik Politikası
Atatürkçülük - Dün, Bugün, Yarın
Dün
İdeolojik Bağımsızlık
Müdafaa-i Hukuk
Bugün’den Yarın’a
Tartışma
Tarihin Yolu Nasıl Keşfedilir? Atatürk ve Osmanlı Mirası
Giriş
Dün’le Yarın’ın Çarpışması
Osmanlı Mirası
Tarih’e, Tarih’le Verilen Yanıt
Teşhis: Kişisel Sorun Değil, Halk Eylemi
Klasik Osmanlı Çizgisi Dışına Çıkış
Emperyalizm
“Démocratie” Zırhlısının Yolcuları
Dünya Savaşı’na Giriş Sorumluluğu
Emperyalist Liderler Karfl›s›nda
Lozan: “Barış, Açgözlü Şirketlerin Oyuncağı Olmuştur”
Üç Şirketin İstekleri
“Nihayet Vefat Etti”
Devrim ve Mantığı
Türk Devrimi ve Kanun-ı Esasî
Aşamalar
Sonuç
Atatürk ve “fiark Meselesi”
Türkiye Tarihinde Seçimler
Türkler Ne Zaman Seçmen Oldu?
Prof. Dr. Tarık Zafer Tunaya ile Türkiye’de Çok-Partili Hayatın 40. Yılı Üzerine Bir Röportaj

TARIK ZAFER TUNAYA İÇİN
Tarık Zafer Tunaya’nın Ardından / Zafer Toprak
Tarık Zafer’in Yöntemi
Tarık Zafer’in Bilimi
Tarık Zafer’in Eseri
Tarık Zafer’in Devrimi
Tarık Zafer Tunaya: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Siyasal Kurumlar ve Çağdaşlaşma / Ersin Kalaycıoğlu
Prof. Dr. Tarık Zafer Tunaya’nın “Anayasal Geliflme” Tezi / Bülent Tanör
Ders / Aydın Aybay
335 Tar›k Zafer Hoca’y› Anarken / ‹lter Turan
339 Bilge ve Sevecen Hocam: Tar›k Zafer Tunaya / Rona Aybay
343 “Nerede Kalm›flt›k” / Erdo¤an Teziç
347 Dizin

_

Tarık Zafer Tunaya

Anayasa, Siyaset Bilimi ve özellikle Meşrutiyet ve Cumhuriyet’in sorunları konusunda araştırmalarıyla tanınmış olan Tarık Zafer Tunaya 1916’da Istanbul’da doğdu. 1936 yılında Saint Benoit Lisesi’ni birincilikle bitiren Tunaya, 1940 yılında Istanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu.
1946 yılında “Müessese Teorisinde Fikir Unsuru ve Bazı Hususiyetleri” konulu tezi ile doktor ünvanını aldı. Doçentlik tezi “Amme Hukukumuz Bakımından İkinci Meşrutiyet’in Fikir Cereyanları”nı yazdıktan sonra 1949’da Umumi Amme Hukuku kürsü doçentliğine atandı. 1953-1954 yılları arasında Fakülte Meclisi kararıyla mesleki incelemelerde bulunmak için Avrupa’ya gönderildi. Rockefeller Vakfı’nın daveti üzerine bir yıl Amerika’da araştırma yaptı.
Tunaya, 1960 Anayasası Hazırlık Komisyonu’nda yer aldı. Komisyon Başkanı Sıddık Sami Onar ile olan anlaşmazlığı sonucu görevinden alındı. Milli Birlik Komitesi’nin 27 Ekim 1960 tarihli, 147 profesör, doçent ve asistanın üniversite ile ilişiğinin kesilme kararından sonra Paris’te NATO emrinde görevlendirildi.
1968’de yeniden üniversiteye dönen Tunaya, 1 Numaralı Anayasa Kürsüsü Başkanlığı’na getirildi ve İÜ Hukuk Fakültesi Dekanlığı’na seçildi. Bu görevinden 1969’da istifa eden Tunaya, 1979 yılında İÜ Siyasal Bilimler Fakültesi Kurucu Heyeti’nde yer aldı ve dekanlığa seçildi fakat emekliliğine üç ay kala, 12 Eylül 1980’den sonra kurulan askeri yönetim tarafından görevinden alındı.
Tarık Zafer Tunaya Fransız Hükümeti tarafından Legion d’Honneur nişanı ile ödüllendirilmiştir.
Balıkesir Barosu’nun Cumhuriyet’in 60.yılında verdiği ‘Anıtlaşmış On Hukukçu’dan biri seçilen yazar Türkiye’de Siyasal Partiler adlı eserinin 3.cildiyle 1989 yılı Sedat Simavi Siyasal Bilimler Ödülü’nü aldı. Tarık Zafer Tunaya 29 Ocak 1991’de hayata veda etti.