Din veya inanç özgürlüğü meseleleri akademide, siyaset alanında ve medyada sürekli analiz, tartışma ve istişare konusu olmaktadır. Bu meseleler ulusal, bölgesel veya uluslararası bütün seviyelerde ve istikrar, çatışma, güvenlik, eğitim ya da ayrımcılık gibi çok çeşitli konularla ilgili olarak ele alınmaktadır. Bu meseleler kadınları, erkekleri ve çocukları olduğu gibi, din veya inanç cemaatlerini ve başka çeşitli toplulukları da ilgilendirmektedir. Bu alanda özellikle kolektif haklar –mülkiyet, hayır işleri, yayın ve toplantı gibi– ana tartışma ve çekişme konusunu oluşturmaktadır. Peki ama ulusal, bölgesel ve uluslararası seviyedeki kolektif taleplerin temeli neye dayanmaktadır?

Bu kitapta Dr. Mine Yıldırım, uluslararası insan hakları hukukunda din veya inanç özgürlüğünün kolektif boyutları başlığını ilk kez bu denli genişletilmiş ve ayrıntılandırılmış bir akademik çalışma olarak sunuyor. Elbette bu başlık da kendine özgü güçlükler içermektedir. Dinî cemaatlerin ne ölçüde bağımsız hak sahipleri olarak tanınacağı ve bunlara ne derece kolektif bir özerklik sağlanacağı konuları ulusal seviyede halen farklı yorum ve tartışmalara konu edilmektedir.

Mine Yıldırım’ın gözler önüne serdiği üzere, aynı farklılıklar aslında uluslararası seviyede de hüküm sürmekte olup, Birleşmiş Milletler ile Avrupa yaklaşımları arasında, yani BM İnsan Hakları Komitesi’nin görüşleri ile Strazburg organlarının kararları incelendiğinde bu durum açıkça görülmektedir.

Bu kitap, hukukçu, akademisyen, tarihçi, öğrenci, insan hakları alanında çalışan kişiler ve din veya inanç özgürlüğü ve/veya Türkiye ile ilgili bölgesel uzmanlardan oluşan bir okur kitlesine hitap etmektedir. Kitabın okurları, din veya inanç özgürlüğünün kolektif boyutuna dair etraflıca yazılmış, oturaklı bir teorik çalışmanın yanı sıra, böylesi bir yaklaşımın Türkiye örneği açısından gerekliliğine ve uygulanabilirliğine dair de kapsamlı bilgiler edinecektir.

– Nazila Ghana, Oxford Üniversitesi, Uluslararası İnsan Hakları Hukuku

Önsöz

BİRİNCİ BÖLÜM Din veya İnanç Özgürlüğünün Kolektif Boyutunun Önemi
Giriş
Çalışmanın Amacı, Yöntemi ve Genel Hatları

 

İKİNCİ BÖLÜM Din veya İnanç Özgürlüğünün Kolektif Boyutu
Giriş
Din-Devlet İlişkilerinin Konu Bakımından İlgi ve Önemi
Din veya İnanç Özgürlüğünün Kolektif Boyutunun Hukuki Temelleri ve Kapsamı
Konuyla ilgili Kavramlar
Hukuki Kaynaklar
Kimler Hak Sahibidir?
Başvuru Hakkı
Uygunluk Denetim Mekanizmaları

 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Tüzel Kişilik Edinme Hakkı: Din veya İnanç Özgürlüğünün Maddi bir Unsuru
Giriş
Etkinleştirici Bir Hak olarak Tüzel Kişiliğin Önemi ve İşlevi
Tüzel Kişilik Edinme Hakkının Hukuki Temelleri
Din Özgürlüğünün Kısıtlanması: Tüzel Kişilik Edinme Hakkının Korunmasına Yönelik Etkili Bir Yol?
Ayrımcılık Yasağı
Adil Yargılanma Hakkı-Yargısal Koruma
Örgütlenme Özgürlüğü

 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Din veya İnanç Topluluklarının İçişlerinde Özgür Olma Hakkı
Giriş
Özerklik: Bir Din/İnanç Topluluğunun İçişlerinde Özgür Olma Hakkı
Din veya İnanç ile Bağlantılı olarak İbadet Etme veya Toplanma ve Bu Amaçlarla İbadet Yerleri Kurma ve Yaşatma Hakkı
Uygun Hayır Kurumları veya İnsani Yardım Kuruluşları Kurma ve İşletme Hakkı
Bu Alanlarla ilgili Yayınlar Hazırlama, Basma ve Dağıtma Hakkı
Bu Amaçlara Uygun Mekânlarda bir Din veya İnancı Öğretme Hakkı
Kişi ve Kuruluşlardan Gönüllü Maddi veya Başkaca Bağışlar İsteme ve Alma Hakkı
Bir Dinin ve İnancın Gerekleri ve Standartları Bakımından Uygun Olan Liderleri Eğitme, Atama, Seçme veya Yerini Alacak Olanı Belirleme Hakkı
Kişinin Din veya İnanç Öğretisine Uygun Olarak İstirahat ve Tatil Günlerine Riayet Etme ve Bayramları Kutlama Hakkı
Ulusal ve Uluslararası Düzeyde Din veya İnanç Konularında Bireyler ve Topluluklar ile İletişim Kurma ve Yaşatma Hakkı
Dinî Toplulukların Özel Hukuka/Ceza Hukukuna Benzer Alanlarda ve Uyuşmazlık Çözümünde Dinî Hukuku Uygulama Özgürlüğü

 

BEŞİNCİ BÖLÜM Din veya İnanç Özgürlüğüne İlişkin Bir Vaka İncelemesi Olarak Türkiye Örneğine ve Genel Türk Hukuk Çerçevesine Giriş
Giriş
Türkiye'de Dinî Demografi
Din veya İnanç Özgürlüğü Açısından Türkiye’nin İnsan Hakları Alanındaki Uluslararası ve Ulusal Yükümlülükleri
Uluslararası İnsan Hakları Sözleşmeleri
Lozan Barış Antlaşması
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve Din veya İnanç Özgürlüğünün Korunması
Türk Sekülerizmi – Laiklik
Özel Bir Anayasal ve Kurumsal Düzenleme – Diyanet
Din veya İnanç Özgürlüğünün Korunması – Kapsamı ve Sınırları
Kamusal İşyeri – Kamu Görevlileri ve Kıyafet Yönetmeliği
Türkiye’deki Okullarda Din veya İnancın Açıklanması – Başörtüsü

 

ALTINCI BÖLÜM Türkiye’de Din veya İnanç Topluluklarının Tüzel Kişilik Edinme Hakkı
Giriş
Osmanlı ve Cumhuriyet Döneminde Tüzel Kişilik
İnanç Topluluklarının Tüzel Kişiliği Konusundaki Mevcut Uygulama
Vakıflar
Vakıfların Kökeni ve Temeli
Türkiye Cumhuriyeti’nde Vakıflara ilişkin Hukuki Gelişmeler
Mevcut Mevzuat ve Uygulama
Türkiye’deki Mevzuat ve Uygulamanın Uluslararası Hukuka Uygunluğunun Değerlendirilmesi
İnanç Toplulukları için Bir Tüzel Kişilik Statüsü Oluşturulmasına Doğru

 

YEDİNCİ BÖLÜM Türkiye’de Din veya İnanç Topluluklarının
İçişlerinde Özerklik Hakkı
Giriş
İçişlerinde Özgürlük – Özerklik
Bir Din veya İnanç ile Bağlantılı Olarak İbadet veya Toplanma Hakkı ve Bu Amaçlarla Mekân Kurma ve Yaşatma Hakkı
Bu Amaçlara Uygun Mekânlarda Din veya İnancı Öğretme Hakkı
Bir Din veya İnancın Şart ve Standartlarının Gerektirdiği Şekilde Uygun Lider Eğitme, Atama, Seçme veya Halefiyet Yoluyla Görevlendirme Hakkı
Bir Kimsenin Dininin veya İnancının Kurallarına Uygun Olarak İstirahat ve Tatil Günlerine Uyma ve Bayramları Kutlama Hakkı

 

SEKİZİNCİ BÖLÜM Sonuç

Kaynakça
Uluslararası Belgeler
Dizin

_

Mine Yıldırım

Aktivist araştırmacı ve Norveç Helsinki Komitesi’nin İnanç Özgürlüğü Girişimi projesinin koordinatörü olan Dr. Mine Yıldırım, Finlandiya, AAbo Akademi İnsan Hakları Enstitüsü’nden doktora derecesini aldı. İngiltere’de Leicester Üniversitesi Hukuk Fakültesi, İnsan Hakları ve Medeni Özgürlükler alanında lisansüstü ve Marmara Üniversitesi Uluslararası İlişkiler bölümünde lisans eğitimini tamamladı. Ulusal ve uluslararası projelerde araştırmacı olarak yer aldı. 2021’de, “Batı Balkanlar’da Din veya İnanç Özgürlüğünün Korunmasının Güçlendirilmesi: Parlamenterler İçin Bir Yol Haritası” raporunu kaleme aldı. 2013 yılından beri İnanç Özgürlüğü Girişimi tarafından yayımlanan Türkiye’de din veya inanç özgürlüğü hakkı izleme raporlarını hazırladı. 2016 yılında din veya inanç özgürlüğü alanındaki çalışmalarıyla Stefanus Prize ödülünü paylaştı. 2019-2022 yılları arasında Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Bürosu’nun Din veya İnanç Özgürlüğü Uzmanlar Kurulu üyesi olarak görev aldı. Ayrıca, din veya inanç özgürlüğü alanında çok sayıda yayını bulunuyor.