Osmanlı İmparatorluğu’nun “klasik” devrinde mimarbaşı olarak yaklaşık yarım asırlık görev dönemi boyunca (1539-1588), Sinan’ın tasarladığı yüzlerce bina ve kendine özgü mimarî üslûp, Tuna’dan Dicle’ye kadar uzanan muazzam bir imparatorluk coğrafyasında kalıcı izler bıraktı. Gelmiş geçmiş en ünlü Osmanlı mimarı olarak tanınan Sinan, İstanbul’un dünyaca meşhur şehir siluetinin yeniden yapılanmasına katkıda bulundu. Rönesans İtalya’sındaki gelişmelerle karşılaştırılagelen, ışık dolu, merkezî mekânlı kubbeli camileri mimarbaşının önde gelen eserleri olarak nam kazandı. Sinan’ın yaratıcılığı, Osmanlı yönetici elitinin en seçkin erkek ve kadın mensuplarının himayesi altında inşa ettiği anıtsal camikülliyelerinde özellikle doruğuna ulaştı._x000D_

Sinan’ın eserlerinin çok sayıda görsel malzemeyle zenginleştirilmiş bu yepyeni değerlendirmesinde Gülru Necipoğlu, mimarbaşını, sanatsal denemelere doymak bilmez bir dürtünün etkisi altındaki “Türk Mikelanjı” olarak betimleyen kalıplaşmış yaklaşımlara meydan okuyor.

_x000D_
Necipoğlu’nun yenilikçi çözümlemesi, Sinan’ın cami tasarımlarındaki geniş çeşitliliğin, hâmileri ile onun arasındaki bir müzakere sürecinin ürünü olduğunu ortaya seriyor. Yayınlanmış ve yayınlanmamış çok zengin bir birincil kaynaklar yelpazesi kullanarak, mimarbaşının eserlerinin üretildiği ve alımlandığı bağlamlara ışık tutan bu çalışma, sanat ve mimarlık tarihi araştırmacıları ile öğrencileri için olduğu kadar, Osmanlı İmparatorluğu’na ilişkin her türlü araştırma alanında bir temel danışma eseri olarak öne çıkıyor. Eserin Türkçe çevirisinde metin yeniden gözden geçirilmiş, bu süreç içinde yazar tarafından bazı yeni görüşler ve genişletilmiş Osmanlı metinleri kitaba ilâve edilmiştir.

TÜRKÇE ÇEVİRİYE ÖNSÖZ
KISALTMALAR
Giriş
16. YÜZYIL BAĞLAMINDA SİNAN

KISIM I
KLASİK DÖNEMDE MİMARÎ HİMAYE
Bölüm 1
İMPARATORLUK COĞRAFYASI, TOPLUMSAL HİYERARŞİ VE OSMANLI KİMLİĞİ
I. Padişahlar ve Hanedanın Meşruiyet Temelleri
II. Oligarşik Elitin Yükselişi
Bölüm 2
DİN, HUKUK VE BELLEK
I. Cami İnşasının Dinsel ve Yasal Bağlamları
II. Zafer, Şan ve Âhiret Kaygısının Anıtları Olarak Vakıflar
Bölüm 3
MİMARÎ VE ÂDÂB KÜLTÜRÜ
I. Şehircilik Siyaseti
II. İslâmî Doğu’da ve Rönesans İtalya’sında Mimarî
III. Yeni Cami Estetiği ve Sinan’ın İstanbul’u
IV. Âdâb Kodları

KISIM II
BİREY VE KURUM OLARAK MİMARBAŞI 1
Bölüm 4
AZİZ ÜSTADIN PORTRESİ 1
I. Otobiyografiler ve Sinan’ın Gelişim Yılları
II. Sinan’ın Öz-İmgesi ve İtalyan Meslektaşlarının Biyografileri 1
III. Vakfiyesine Göre Sinan’ın Kimliği
Bölüm 5
MİMARÎ UYGULAMANIN KURUMSAL ÇERÇEVESİ
I. Hassa Mimarları Ocağı ve Şehir Mimarları
II. Yönetici ve Tasarımcı Olarak Mimarbaşı
III. İnşaat Endüstrisi

KISIM III
SİNAN’A ATFEDİLEN CAMİLER VE CAMİ KÜLLİYELERİNİN YORUMU
Bölüm 6
PADİŞAHLAR, ŞEHZÂDELER VE KIRIM HANI
I. Sultan I. Süleyman
Şehzâde Mehmed, İstanbul (1543-48)
Süleymaniye, İstanbul (1548-59)
Tekiyye el-Süleymaniyye, Şam (1554-58/59, 1566-67)
II. Sultan II. Selim
Sultaniye, Karapınar (1560-63/64, 1569-70) 314 Selimiye, Edirne (1568-74)
III. Sultan III. Murad
Muradiye, Manisa (1583-86/87, 1590)
IV. I. Devlet Giray Han Tatar Han Camii, Kırım, Gözleve (Günümüzde Yevpatoria, y. 1552)
Bölüm 7
HASEKİ VE VALİDE SULTANLAR
I. Haseki Hürrem Sultan
İstanbul: Avratpazarı (1538/39-1540, 1550-51)
Kudüs (y. 1550-57)
Edirne Civarında Mustafa Paşa Köprüsü Yanında (bugün Svilengrad, 1559-60)
II. Valide Nurbanu Sultan
İstanbul, Üsküdar (Atik Valide, 1571-86)
Bölüm 8
PADİŞAH KIZLARI VE DAMADLARI
I. Şahsultan
İstanbul, Eyüp (1537, 1555-56)
İstanbul, Yenikapı Dışında (Şeyh Merkez Efendi, y. 1552)
II. Mihrümah Sultan ve Veziriazam Rüstem Paşa
1. Mihrümah Sultan
İstanbul, Üsküdar (İskele, y. 1543/44-1548)
İstanbul, Edirnekapı (y. 1563-70)
2. Rüstem Paşa
Rodoscuk (Tekirdağ, y. 1550-52/53)
İstanbul, Tahtakale (y. 1561-63)
III. İsmihan Sultan ve Veziriazam Sokollu Mehmed Paşa
1. İsmihan ve Sokollu Çifti
İstanbul, Kadırgalimanı (y. 1567/68-1571/72, 1574)
2. Sokollu Mehmed Paşa
Lüleburgaz (1565-69/70)
Payas (y. 1567-74)
İstanbul, Azapkapı (y. 1573-77/78)
IV. Şahsultan ve Vezir Zal Mahmud Paşa İstanbul, Eyüp (Zal Paşa, 1577-90)
Bölüm 9
VEZİRİAZAMLAR
I. Kara Ahmed Paşa
İstanbul, Topkapı (1555, 1565-71/72)
II. Semiz Ali Paşa
Marmara Ereğlisi (y. 1561-65) Babaeski (y. 1569-75, 1585-86)
Bölüm 10
VEZİRLER
I. Sofu (Bosnalı, Hacı) Mehmed Paşa
Bulgaristan, Sofya (1547-48)
II. Hadım İbrahim Paşa
İstanbul, Silivrikapı (1551)
III. Pertev Mehmed Paşa
İzmit (Yenicuma, 1572-79/80)
IV. Ferhad Paşa
Kastamonu (1559-60) Çatalca (y. 1575-88)
V. Mesih Paşa
İstanbul, Yenibahçe (1584-85/86)
VI. Nişancı Mehmed Paşa
İstanbul, Karagümrük (1584/85-1588/89)
Bölüm 11
KAPUDAN PAŞALAR
I. Sinan Paşa
İstanbul, Beşiktaş (1554-55/56)
II. Piyale Mehmed Paşa
İstanbul, Kasımpaşa (Tersâne, y. 1565-73)
III. Kılıç Ali Paşa
İstanbul, Tophane (1578-80/81)
Bölüm 12
BEYLERBEYİLER, SANCAKBEYLERİ VE EYALET YÖNETİCİLERİ 589 RUMELİ
I. Sofu (Hacı, Karagöz) Mehmed Bey
Hersek, Mostar (1557-58)
II. I. Osmanşah Bey
Yunanistan, Tırhala (bugün Trikkala,
y. 1566/67-1570)
III. Sokollu Kasım Bey (Paşa)
Havsa (1573-77)
BATI VE ORTA ANADOLU
IV. Firdevs Bey (Paşa)
Isparta (y. 1565-69/70)
V. Cenâbî Ahmed Paşa
Ankara (Kurşunlu, 1565-66)
VI. Lala (Tütünsüz) Hüseyin Paşa
Kütahya (y. 1566-70)
VII. Hacı (Doğancı) Ahmed Paşa
Kayseri (Kurşunlu, y. 1576-85/86)
DOĞU ANADOLU
VIII. Lala Mustafa Paşa
Erzurum (1562-63)
IX. Köse Hüsrev Paşa
Van (Kurşunlu, 1567-68)
X. Hadım Ali Paşa
Diyarbakır (y. 1541-44)
XI. Çerkes İskender Paşa
Diyarbakır (y. 1551-65)
XII. Behram Paşa
Diyarbakır (y. 1564/65-1572/73)
XIII. Melek (Melik) Ahmed Paşa
Diyarbakır (y. 1587-91)
SURİYE VE ARAP EYALETLERİ
XIV. Divane (Deli) Hüsrev Paşa
Haleb (Husreviyye, y. 1546-47)
XV. Dukakinzâde Mehmed Paşa
Haleb (Âdiliyye, 1556-65/66)
Bölüm 13
DİVAN-I HÜMAYUN MENSUPLARI VE DİĞER DEVLET ERKÂNI
ŞEYHÜLİSLÂM VE KAZASKERLER
I. Molla Çelebi
İstanbul, Fındıklı (y. 1570-84)
DEFTERDARLAR VE NİŞANCILAR
II. Defterdar Mustafa Çelebi
Edirne (y. 1569-74)
DİĞER DEVLET ERKÂNI
III. Çavuşbaşı Mahmud Ağa
İstanbul, Sütlüce (y. 1538-39)
IV. Dragoman (Tercüman) Yunus Bey
İstanbul, Draman (Balat, 1541-42)
V. Hürrem Çavuş
İstanbul, Yenibahçe (Karagümrük,
y. 1560/61-1562/63)
VI. Ferruh Kethüda
İstanbul, Balat (1562-63)
Bölüm 14
SARAYIN İÇ AĞALARI VE MUSAHİBLER
I. Kapıağası Mahmud Ağa
İstanbul, Ahırkapı (1553-54, 1574-75)
II. Bostancıbaşı İskender Paşa
İstanbul, Kanlıca (1559-60)
III. Odabaşı Behruz Ağa
İstanbul, Yenikapı (1562-63)
IV. Musahib Şemsi Ahmed Paşa
İstanbul, Üsküdar (1580-81)
V. Darüsaade Ağası Mehmed Ağa
İstanbul, Çarşamba (1584-85)
Bölüm 15
TÜCCAR VE ESNAF
I. Kasap Ustası Hacı Evhad
İstanbul, Yedikule (1585)
II. Bezirgânbaşı Hacı Hüsrev
İstanbul, Kocamustafapaşa
(Ramazan Efendi, 1585-86)
Sonsöz
SİNAN’IN MİRASI
REFERANSLAR
EKLER (1-4)
EK 1: Tuhfetü’l-Mî’mârin (TM) ve Tezkiretü’l-Ebniye’de (TE)
Zikredilen Sinan Camileri ve Cami Müştemilâtının Bânileriyle Birlikte Kronolojik Listesi
EK 2.1: Bazı Cami Külliyelerinin Akçe Olarak Maliyetleri
EK 2.2: Diğer Bina Tiplerinin Akçe Olarak Maliyetleri
EK 3: Sinan Otobiyografilerinde Sınıflandırılan Bina Tipleri
EK 4.1: II. Bayezid’in 1503-13 Tarihli İnam Defterinde Ödüllendirilen Hassa Mimarları
EK 4.2: Acem Alisi Lâkablı Mimarbaşı Alaüddin’in Döneminde Hassa Mimarları ve Günlük Maaşları
EK 4.3: Sinan’ın Mimarbaşılığı Döneminde, 1548-49’da Hassa Mimarları ve Günlük Maaşları
EK 4.4: Sinan’ın Mimarbaşılığı Döneminde Bazı Belgelerde Zikredilen Mimarlar
EK 4.5: 16. Yüzyılın İkinci Yarısında Suyolu Nâzırları ve Mimarbaşıların Görev Tarihleri
SEÇİLMİŞ KAYNAKÇA
HARİTALAR (1-5)
Harita 1. Sinan Camilerinin Coğrafî Dağılımı
Harita 2. İstanbul’daki Sinan Camileri
Harita 3. Eyüp: Rical Türbeleri ve Külliyeleri
Harita 4. Rüstem Paşa’nın Vakıfları
Harita 5. Sokollu Mehmed Paşa’nın Vakıfları
GÖRSEL MALZEME REFERANSLARI VE TEŞEKKÜRLER
DİZİN

Sinan Osmanlı tarihinde ve İslam tarihinde otobiyografisini yazdırmış tek kişi olarak hiçbir şekilde etnik kimliğini ortaya koymamış, bu onun için önemli olmamış. Kendini gerçek bir Osmanlı olarak tanımlamayı tercih ediyor.
Prof. Dr. Gülru Necipoğlu, 29 Eylül 2013, Milliyet

http://www.milliyet.com.tr/-sinan-sayesinde-osmanli-toplumunu/pazar/haberdetay/29.09.2013/1769955/default.htm

Sinan’ın yarım asırlık mimarbaşılığından sonra, gerek bizzat kendi inşa ettiği gerekse sadece tasarımını yaptığı yüzlerce yapı, imparatorluk coğrafyasında görsel kültürü ciddi bir biçimde değişime uğratmıştı.
Prof. Dr. Gülru Necipoğlu, 6 Ekim 2013, Hürriyet

http://www.hurriyet.com.tr/sinan-i-olusturan-gercek-unsurlar-24860993

Harvard Üniversitesi’nde sanat ve mimarlık tarihçisi olarak görev yapan Gülru Necipoğlu’nun kapsamlı ve özenli monografisi ‘Sinan Çağı’ bugünü anlamak isteyenler için önemli bir referans.
Esra Yalazan, 19 Nisan 2015, Düzce Yerel Haber

http://www.duzceyerelhaber.com/AEsra-YALAZAN/33937-Sinan-Caginin-mimar-adabi-nasil-degisti

Kitabımda özellikle Sinan’ı ve eserlerini Osmanlı toplumunun sosyo- ekonomik, dinsel ve zihinsel bağlamları içine aldım. Kitabın alt başlığındaki ‘Osmanlı Mimari Kültürü ‘ vurgusu da bunu göstermektedir
Prof. Dr. Gülru Necipoğlu, 28 Eylül 2013, Bianet

http://bianet.org/biamag/siyaset/150218-osmanli-da-binalar-muzakereyle-yapilirdi

"Bu çalışma, Osmanlı mimarlığının anıtlaşmış ismi Mimar Sinan'ı ve yapıtlarını anlatmanın ötesinde, adından da anlaşılacağı gibi bir çağı, bir ekolü tasvir ediyor. Gülru Necipoğlu'nun İngilizce olarak kaleme aldığı bu değerli çalışma 8 yıl aradan sonra ilk kez Türk okuyucularıyla buluştu."
Yunus Emre Tozal, 14 Kasım 2013, Yeni Şafak

https://www.yenisafak.com/kitap/sinan-cagini-yeniden-yakalamak-582152

Sinan’la yeni bir dönem başlıyor. Ben bazı belgelerle Sinan’ın Şam’daki mimarları bile bizzat atadığını saptadım. İmparatorluk coğrafyasındaki büyük çaplı imar ve iskân hareketleri Sinan’ın çizimleri ve ekibiyle gerçekleştiriliyor.
Prof. Dr. Gülru Necipoğlu, 24 Şubat 2014, Skylife

https://www.skylife.com/tr/2014-02/sinan-caginin-izinde

Eserlerinde “yapabileceğinin en büyüğünü yapma hırsı”na rastlamak zor çünkü o, yapılarının topografyayla uyum içinde olmasını önemseyen bir mimar.
Didem Gürzap, 30 Nisan 2015, National Geographic Türkiye

http://www.nationalgeographic.com.tr/makale/mimar-sinan'in-istanbul'u/2463

_

Gülru Necipoğlu

1986’da Harvard Üniversitesi Sanat ve Mimarlık Tarihi Bölümü’nden doktorasını alan ve 1987 yılında aynı bölümde yardımcı doçent olarak ders vermeye başlayan Necipoğlu, 1993’ten bu yana Harvard’da Ağa Han İslâm Sanatı Kürsüsü Profesörü ve Ağa Han İslâm Mimarîsi Programı’nın direktörlüğünü yapmaktadır. Hollanda’da Brill Yayınevi tarafından yayınlanan Muqarnas: An Annual on the Visual Cultures the Islamic World ile birlikte, Studies and Sources in Islamic Art and Architecture: Supplements to Muqarnas adlı süreli yayınların da editörü olan yazarın kitapları arasında Architecture, Ceremonial and Power: The Topkapı Palace in the Fifteenth and Sixteenth Centuries (1991) [Türkçe çeviri: 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı: Mimarî, Tören ve İktidar (2007)]; The Topkapı Scroll: Geometry and Ornament in Islamic Architecture (1995) [Farsça çeviri, Handasa va Tazyîn dar Mi‘mârî-yi Islâmî: Tomar-i Topkapı (1379)]; ve The Age of Sinan: Architectural Culture in the Ottoman Empire (2005, 2011) bulunmaktadır.

Necipoğlu’nun kitaplarından The Topkapı Scroll Albert Hourani ve Spiro Kostof kitap ödüllerine, The Age of Sinan ise Fuat Köprülü kitap ödülü ve Albert Hourani kitap mansiyon ödülüne lâyık görülmüştür. Yazarın makaleleri Osmanlı görsel kültürü; İslâm sanatı ve mimarîsi üzerine karşılaştırmalı çalışmalar (Osmanlı, Timurlu, Safevi ve Babürlü); Doğu-Batı kültürlerarası sanatsal etkileşimler (Bizans, Rönesans İtalyası ve Osmanlı İmparatorluğu); İslâm mimarîsinde çizimler, mimarlık pratikleri ve bezeme estetiği gibi konular içermektedir. Gülru Necipoğlu’nun İslâm sanatı ile mimarîsi alanlarının inşa edilişindeki metodolojik ve historiyografik sorunları kritik bir bakış açısından yorumlayan makaleleri de bulunmaktadır. Bunun dışında yazar, American Philosophical Society, American Academy of Arts and Sciences ve Centro Internazionale di Studi di Archittettura Andrea Palladio’ya üye seçilmiştir.