Michel Foucault’nun 1970-1984 arasında Collège de France’taki “Düşünce Sistemleri Tarihi” başlıklı kürsüsünde verdiği ve Foucault’nun düşüncesinin alımlanmasında bir dönüm noktası haline gelen bu dersleri, Türkçe için yazılan yeni önsözlerle birlikte yayınlıyoruz. 1970’li yılların ilk yarısındaki derslerini adlî, cezai pratiklere ve kapatılma sorununa ayıran Foucault, 1978 senesindeki bu derste, disiplini değil yönetimi, kapatılmayı değil dolaşımı, hapishaneyi değil insanları özgürlükle yönetme tekniği olarak liberalizmi ele alıyor. Modern devletin tarihini yönetim sanatlarının bir parçası olarak okurken, bu sanatların soybilimini de Doğu’daki çoban-kral figürüne bağlayan Foucault, bu derste daha önce başvurduğu yöntem ve analizleri köklü bir biçimde dönüştürerek, dünya çapında büyük ilgi uyandıran “yönetimsellik” ve “pastoral iktidar” gibi kavramları geliştiriyor._x000D_

Güvenlik, Toprak, Nüfus dersi, parlak bir siyasi tarih denemesinin çok ötesinde bir etkiye sahip.

Önsöz: Strateji, Norm, Yönetim: 1978 Dersi İçin Bir Güzergâh
Ferhat Taylan

Sunuş
Françoıs Ewald - Alessandro Fontana

1977-78 Döneminin Dersi
11 Ocak 1978 Dersi Dersin genel perspektifi: Biyo-iktidarın incelenmesi. – İktidar mekanizmalarının çözümlenmesi üzerine beş öneri. – Yasal sistem, disiplinci mekanizmalar ve güvenlik düzenekleri. İki örnek: a) Hırsızlığın cezalandırılması; b) Cüzam, veba ve çiçek hastalığının ele alınma biçimleri. – Güvenlik düzeneklerinin genel özellikleri (1): Güvenlik mekânları. – Şehir örneği. – 16. ve 17. yüzyıllarda şehir mekânın düzenlenişine üç örnek: a) Alexandre Le Maître’in La Métropolitée’si (1682); b) Richelieu’nün şehri; c) Nantes.

18 Ocak 1978 Dersi

Güvenlik düzeneklerinin genel özellikleri (II); olayla ilişki; yönetme sanatı ve tesadüfi olanın ele alınışı. – 17. ve 18. yüzyıllarda azlık sorunu. – Merkantilistlerden fizyokratlara. – Olaya yaklaşımda güvenlik düzenekleriyle disiplinci mekanizmalar arasındaki fark. – Yeni yönetimsel akılsallık ve “nüfus”un ortaya çıkışı. – Liberalizme dair sonuçlar: Bir yönetim tekniği ve ideoloji olarak özgürlük.

25 Ocak 1978 Dersi
Güvenlik düzeneklerinin genel özellikleri (III): Normalleştirme. – Normlama ve normalleştirme. – Çiçek hastalığı salgını örneği ve 18. yüzyıldaki aşı kampanyaları. – Yeni kavramların ortaya çıkışı: Vaka, risk, tehlike, kriz. – Disiplinde ve güvenlik mekanizmalarında normalleştirme biçimleri. – Yeni bir politik teknolojinin uygulamaya konması: nüfusların yönetimi. –  Merkantilistlerde ve fizyokratlarda nüfus sorunu. – Bilmelerdeki dönüşümlerin işlemcisi olarak nüfus: Zenginliklerin çözümlemesinden ekonomi politiğe, doğa tarihinden biyolojiye, genel dilbilgisinden tarihsel filolojiye.

1 Şubat 1978 Dersi
16. yüzyılda “yönetim” sorunu. – Yönetim pratiklerinin (kendinin yönetimi, ruhların yönetimi, çocukların yönetimi, vb.) çokluğu. – Devlet yönetimine dair özgül sorun. – Yönetime dair literatürdeki tiksinti noktası: Machiavelli’nin Prens kitabı. – Prens’in alımlanışının 19. yüzyıla kadarki kısa tarihi. – Prensin becerikliliğinden ayrı olarak yönetim sanatı. – Bu yeni yönetim sanatının örneği: Guillaume de la Perrière’in Le Miroir politique kitabı (1555). – Ereğini “şeylerin” idaresinde bulan bir yönetim. – Farklı taktiklere nazaran yasanın gerilemesi. – 18. yüzyıla kadar bu yönetim sanatının hayata geçirilişindeki tarihsel ve kurumsal engeller. – Yönetim sanatındaki engellerin kaldırılmasındaki temel etken olarak nüfus sorunu. – Yönetim-nüfus-ekonomi politik üçgeni. – Yöntem meseleleri: “yönetimselliğin” [gouvernementalité] tarihini yazma projesi. Devlet sorununa verilen aşırı önem.

8 Şubat 1978 Dersi
Yönetimselliği neden araştırmak gerek? – Devlet ve nüfus sorunu. – Genel projenin hatırlatılması: Analizin (a) kuruma, (b) işleve, (c) nesneye göre üçlü yer değiştirmesi. – Bu seneki dersin meselesi. – “Yönetim” mefhumunun bir tarihi için öğeler. Kavramın 13. yüzyıldan 15. yüzyıla kadarki semantik alanı. – İnsanların yönetimi fikri. Kaynakları: (A) Hıristiyanlık öncesi ve Hıristiyan Doğu’da pastoral bir iktidarın örgütlenmesi. (B) Vicdan idaresi. – Pastoralliğin ilk eskizi. Özgül yanları: (a) Hareket halindeki bir çokluk üzerinde uygulanır; (b) hedefi sürünün selameti olan, temelde iyi niyetli bir iktidardır; (c) bireyselleştiren bir iktidardır. Omnes et singulatim. Çoban paradoksu. – Hıristiyan Kilise tarafından pastoralliğin kurumsallaştırılması.

15 Şubat 1978 Dersi
Pastoralliğin analizi (devam). – Yunan düşüncesinde ve edebiyatında çoban-sürü ilişkileri sorunu: Homeros ve Pythagorasçı gelenek. Klasik politik literatürde çoban metaforunun nadir oluşu (İsokrates, Demosthenes). – Büyük bir istisna: Platon’un Devlet Adamı metni. Platon’un diğer metinlerinde bu metaforun kullanımı (Kritias, Yasalar, Devlet). Devlet Adamı metninde yönetici-çoban fikrinin eleştirisi. Doktor, çiftçi, jimnastikçi ve eğitimciye uygulanan pastorallik metaforu. – İnsanların yönetim modeli olarak pastoralliğin Batı’daki tarihi Hıristiyanlıktan ayrılamaz. 18. yüzyıla kadar pastoralliğin dönüşüm ve krizleri. Bir pastorallik tarihinin gerekliliği. – “Ruhların yönetimi”nin özellikleri: Kilise’nin örgütlenişiyle aynı alanda işlerlik gösteren ve kapsayıcı niteliğe sahip olan, politik iktidardan ayrı bir iktidar. – Batı’da pastoral iktidar ile politik iktidar arasındaki ilişkiler sorunu. Rus geleneğiyle karşılaştırma.

22 Şubat 1978 Dersi
Pastoralliğin analizi (son). – Hıristiyan pastoralliğinin Doğu ve İbrani geleneklerine nazaran özgüllüğü. – Bir insanları yönetme sanatı. Bu sanatın yönetimselliğin tarihindeki rolü. – 3. ve 4. yüzyıllarda Hıristiyan pastoralliğinin temel özellikleri (Aziz Yannis Khrysostomos, Aziz Cyprianus, Aziz Ambrosius, I. Gregorius, Cassianus, ve Nursialı Benedictus): 1) Selametle kurulan ilişki. Bir hak etme ve etmeme ekonomisi: a) Analitik sorumluluk ilkesi; b) kapsayıcı ve anında devir ilkesi; c) kurbansal ters çevirme ilkesi; d) ters çevrilmiş karşılık ilkesi. 2) Yasayla kurulan ilişki: Koyun ve onu yönlendiren kişi arasında bir tam bağlılık ilişkisinin kurulması. Bireysel ve ereklendirilmemiş bir ilişki. Yunan ve Hıristiyan apatheia’ları arasındaki fark. 3) Hakikatle kurulan ilişki: Gizli hakikatlerin üretimi. Pastoral öğreti ve vicdan idaresi. – Sonuç: Özgül bireyselleştirme kiplerinin doğuşuna işaret eden, mutlak anlamda yeni bir iktidar biçimi. Bunun öznenin tarihi açısından taşıdığı büyük önem.

1 Mart 1978 Dersi
“Tutum” kavramı. – Pastoralliğin krizi. – Pastorallik içerisindeki tutum isyanları. – Modern dönemde direniş biçimlerinin politik kurumların sınırlarına doğru yer değiştirmesi: Ordu, gizli cemiyetler ve tıp örnekleri. – Söz dağarcığı sorunları: “Tutum isyanları”, “boyun eğmezlik”, “aykırılık”, “karşı-tutumlar”. Pastoral karşı-tutumlar. Tarihsel hatırlatma: a) Çilecilik, b) cemaatler, c) mistisizm, d) Kutsal Kitap, e) eskatolojik inanış. – Sonuç: genel olarak iktidarın işleyiş kiplerinin analizi açısından “pastoral iktidar” kavramına gönderme yapmanın getirileri.

8 Mart 1978 Dersi
Ruhların pastoral idaresinden insanların politik yönetimine. – Bu dönüşümün genel bağlamı: 16. yüzyılda pastoralliğin krizi ve tutum ayaklanmaları. Protestan Reformu ve Karşı Reform. Diğer etkenler. – İki önemli fenomen: Dini pastoralliğin yoğunlaşması ve tutum meselesinin hem özel, hem de kamusal planda öne çıkması. – Egemenliğin uygulanmasına özgü yönetimsel akıl. – Aziz Thomas’la karşılaştırma. – Kozmolojik ve teolojik sürekliliğin kopuşu. – Yönetim sanatı meselesi. – Tarihte kavranabilirlik sorunu hakkında bir not. – Devlet aklı (1): Yenilik ve skandal konusu. – Devlet aklı etrafındaki polemikte üç odak noktası: Machiavelli, “politika”, “devlet”.

15 Mart 1978 Dersi
Devlet aklı (II): 17. yüzyıldaki tanımı ve temel özellikleri. – Devlet aklının gerektirdiği yeni tarihsel zamansallık modeli. – Devlet aklının pastoral yönetimden farklı özellikleri: (1) Selamet sorunu: Darbe teorisi (Naudé). Zaruret, şiddet, teatrallik. – (2) İtaat sorunu. Bacon: Başkaldırı sorunları. Bacon ve Machiavelli arasındaki farklar. – (3) Hakikat sorunu: Prensin erdeminden devletin bilgisine. İstatistiğin doğuşu. Gizlilik sorunu. – Devlet sorununun doğduğu düşünümsel çerçeve. – Bu yeni sorunsalın içerisinde “nüfus” öğesinin varlığı/ yokluğu.

22 Mart 1978 Dersi
Devlet aklı (III). – Kavranabilirlik ilkesi ve nesnel ilke olarak devlet. – Bu yönetimsel aklın işleyişi: (A) Kuramsal metinlerde. Devletin bekası kuramı. (B) Politik pratikte. Devletler arası rekabet ilişkisi. – Westphalia Antlaşması ve Roma İmparatorluğu’nun sonu. – Kuvvet, politik aklın yeni öğesi. – Kuvvetlerin politikası ve dinamiği. – Bu yeni yönetim sanatını niteleyen ilk teknolojik bütün: Diplomatik ve askerî sistem. Hedefi: Avrupa’da bir denge arayışı. Avrupa nedir? “Balans” nedir? – Araçları: (1) Savaş; (2) diplomasi; (3) sürekli bir askerî düzeneğin yerleşmesi.

29 Mart 1978 Dersi
Devlet aklına göre yönetmeye yönelik yeni sanata has ikinci teknolojik bütünlük: Polis. Kelimenin 16. yüzyıla kadarki geleneksel anlamları. 17. ve 18. yüzyıllardaki yeni anlamı: Devlet kuvvetlerinin iyi kullanımını sağlayan hesap ve teknik. – Avrupa dengesi sistemiyle polis arasındaki üçlü ilişki. – İtalyan, Alman, Fransız durumlarının çeşitliliği. – Turquet de Mayerne, Aristo demokrat Monarşi. – Devlet kuvvetinin kurucu öğesi olarak insanların etkinliğinin kontrolü. – Polisin ilgi nesneleri: (1) Yurttaşların sayısı; (2) yaşamın zaruretleri; (3) sağlık; (4) meslekler; (5) insanların birlikte var olması ve dolaşımı. – Nüfusların yaşamını ve iyi varoluşunu idare etme sanatı olarak polis.

5 Nisan 1978 dersi
Polis (devam). – Delamare. – Polisin geliştiği yer olarak şehir. Polis ve şehir tüzükleri. Toprağın şehirleştirilmesi. Polisin merkantilist sorunsalla bağlantısı. – Şehir-pazarın ortaya çıkışı. – Polisin yöntemleri. Polisle adalet arasındaki fark. Esas olarak tüzükle işleyen bir iktidar tipi. Tüzük ve disiplin. – Tahıllar meselesine geri dönüş. – Polis devletinin azlık sorunundan hareketle eleştirilmesi. – Ekonomistlerin tahıl fiyatına, nüfusa ve devletin rolüne dair tezleri. – Yeni bir yönetimselliğin doğuşu. Politikacıların yönetimselliği ve ekonomistlerin yönetimselliği. – Devlet aklının dönüşümleri: (1) Toplumun doğallığı; (2) iktidarla bilme arasındaki yeni ilişkiler; (3) nüfusun ele alınışı (kamu hijyeni, demografi, vb.); 4) yeni devlet müdahalesi biçimleri; 5) özgürlüğün konumu. – Yeni yönetimin öğeleri: Ekonomik pratik, nüfusun idaresi, hukuk ve özgürlüklerin korunması. – Bu yönetimsellikle ilişkili karşı-tutumların farklı biçimleri. – Genel sonuç.

Dersin Özeti

Derslerin Bağlamı
Mıchel Sennelart

Dizin

_

Michel Foucault

Michel Foucault (1929-1984), 1950’lerde psikoloji ve psikiyatri tarihi üzerine yaptığı çalışmaları, 1961’de yayınlanan Deliliği Tarihi başlıklı doktora tezinde toplamıştır. 1963’te yayınlanan Kliniğin Doğuşu tıp biliminin epistemolojisine, 1966’da yayınlanan Kelimeler ve Şeyler ise insan bilimlerinin ortaya çıkmasını sağlayan bilme koşullarına ışık tutmaktadır. Bu kitaplarda kullandığı arkeolojik yöntemi 1969 senesinde yayınlanan Bilginin Arkeolojisi eserinde kuramlaştıran Foucault, 1970’de Collège de France’ta Jean Hyppollite’ten devraldığı kürsüyü “Düşünce Sistemleri Tarihi” olarak adlandırmış ve bu kurumda 1984’e kadar ders vermiştir. Fransa’da 2004’ten itibaren yayınlanmaya başlanan ve birçok dile çevrilen bu dersler, kimi zaman daha sonra kitap haline gelecek araştırmaların hammaddesini oluşturur (örneğin 1973’teki Ceza Kuram ve Kurumları dersi 1974’te yayınlanan Gözetlemek ve Cezalandırmak eserini hazırlar), kimi zaman ise yayınlanmış hiçbir kitapta bulunmayan analizleri ortaya koyar (1977-1979 arasında işlenen liberalizm ve güvenlik temaları gibi). 1974’te ilk cildi yayınlanan Cinselliğin Tarihi’nin 1980’den sonra yayınlanan ikinci ve üçüncü ciltlerinde neden 19. yüzyıl analizlerinden Antik Yunan’daki haz ve öznellik temalarına geçildiğinin ipuçları, yine Collège de France derslerinde bulunabilir. Foucault’nun kitapları ve dersleri dışındaki konferans, makale ve mülakatları ise, Dits et Ecrits başlığıyla yayınlanmış ve Ferda Keskin’in editörlüğünde Türkçeye çevrilmiştir.