İstanbul Darülfünunu’nda Alman Müderrisler 1915-1918

BİRİNCİ BÖLÜM 

Giriş
Türk-Alman İlişkilerinin Geçmişi
Osmanlı-Prusya İlişkilerinin Kurulması
Ticaret İlişkilerinin Gelişmesi
Askerî İlişkilerin Gelişmesi
Alman Danışman Subaylar
Tıbbiyede Reform
Türkiye ve Orta Doğu’ya Yönelik Dernekler
Türkiye’ye Kültürel Açılım
Türkiye’de Alman-Türk Yüksek Okulu Kurma Projesi
İttihat ve Terakki’de Politika Değişimi
Alman-Türk Derneği
Türk-Alman Derneği
Türk Gençlerinin Eğitim İçin Almanya’ya Gönderilmesi
Türk Eğitim Sistemini Almanlaştırma Çabaları
Prof. Dr. Franz Schmidt’in Müşavir Olarak Gelişi
İsmail Hakkı Bey’in Prof. Franz Schmidt Hakkındaki Eleştirileri
Prof. Franz Schmidt’in Hedefleri
Prof. Franz Schmidt’in Eğitim Sistemi Konusundaki Çalışmaları
Ahmed Şükrü Bey’in Düşüşü

İKİNCİ BÖLÜM

Alman Müderrislerin Gelişi
Profesör Franz Schmidt ve Darülfünun
Darülfünun’a Alman Müderrislerin Getirilmesi
Alman Müderrislerin Gündeme Gelişi
Darülfünun’da Reform ve Yabancı Müderris Tartışması
Alman Müderrislerin Belirlenmesi
Avusturya’nın Alman Öğretim Üyeleri Konusundaki Görüşü
Türk ve Alman Basınında Alman Müderrisler
Alman Militarizmi ve Alman Bilimi
Alman Müderrislerin Gelişi
Alman Müderrislerin Atanması
Alman Müderrislere Ödenen Maaş ve Yolluklar
Alman Müderrisler ile Yapılan Sözleşmeler
Türkçe Öğrenme ve Türkçe Ders Verme Sorunu
Alman Müderrislerin Talepleri
Yıllık İzinlerin Kullanılması

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Osmanlı İmparatorluk Üniversitesi
Osmanlı İmparatorluk Üniversitesi
Alman Tipi Üniversite Kurma Girişimi
Osmanlı İmparatorluk Üniversitesi’nin Yapısı
Üniversite
Kayyum
Rektör
Senato
Fakülteler
Dekan
Fakülte Kurulu
Üniversite’nin Kurumları ve Tesisleri
Öğretim Kadrosu
İzinler
Öğretim ve Dersler
Öğrenim Görenler
Memur ve Müstahdemler
Malî İşler
Burslar
Disiplin İşleri
İntibak Dönemi
Akademik Unvanlar
Türk-Alman Üniversitesi
Türk-Alman Üniversitesi’nin Kuruluşu
Türk-Alman Üniversitesi’nin Yapısı
Getirilen Yeni Yönetim ve Denetim Organları
Koordinatörler
Türk-Alman İdari Komitesi
Bilimsel Komisyon
Üniversiteler Konsorsiyumu

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

Edebiyat Fakültesi’ndeki Alman Müderrisler ve Türkiye’deki Faaliyetleri
Edebiyat Fakültesi’ndeki Alman Müderrisler
Karl August Erich Obst (13 Eylül 1886 - 9 Haziran 1981)
Erich Obst’un Biyografisi
Türkiye’de ve Darülfünun’da Coğrafya
Darülfünun’da Coğrafya
Erich Obst’un Düzenlemeleri
Yayınları ve Etkisi
Erich Obst ile Birlikte Çalışan Türk Coğrafyacılar
Faik Sabri Bey (Duran; 1882-1943)
Mehmed Celâl Bey
Müderris Muavini Emin Paşa
Hâmid Sadi Bey (Selen; 1892-1968)
Ali Macit Bey (Arda; 1887-1967)
Müstahzır Said Bey
Yahya Hilmi Efendi
Joseph Michael August Würschmidt (5 Şubat 1886 - 6 Temmuz 1950)
Georg Anschütz (15 Kasım 1886 - 25 Aralık 1953)
Georg Anschütz’ün Biyografisi
Darülfünun’da Psikoloji ve Pedagoji
Türkiye’deki Çalışmaları
Tedrisat-ı İbtidaiye Terbiye-i Etfal Müzesi
Müzenin Kuruluşu
Müze Kâtibi İbrahim Tevfik Bey
Müze Makinisti
Almanya’ya Döndükten Sonraki Yaşamı
Türkiye’de Psikolojinin “Köken Mitosu”
Ali Haydar Taner (1883 - 30 Aralık 1956)
Gotthelf Bergsträsser (5 Nisan 1886 - 16 Ağustos 1933)
Gotthelf Bergsträsser’in Biyografisi
Türkiye’deki Çalışmaları
Avram Galanti [Bodrumlu] Bey (4 Ocak 1873 - 8 Ağustos 1961)
Friedrich Wilhelm Carl Giese (11 Aralık 1870 - 19 Ekim 1944)
Carl Giese’nin Biyografisi
Türkiye’deki Çalışmaları
Türkiye ile Sonraki İlişkileri
İbrahim Necmi Dilmen (1889-1945)
Carl Ferdinand Friedrich Lehmann-Haupt (11 Mart 1861 - 27 Temmuz 1938)
Friedrich Lehmann-Haupt’un Biyografisi
Türkiye’deki Çalışmaları
Eckhard Axel Otto Unger (11 Nisan 1885 - 24 Temmuz 1966)
Eckhard Unger’in Biyografisi
Darülfünun’da Arkeoloji ve Mümizmatik
Türkiye’deki Çalışmaları
Friedrich Günther Jacoby (21 Nisan 1881 - 4 Ocak 1969)
Günther Jacoby’nin Biyografisi
Türkiye’deki Çalışmaları
Johannes Heinrich Mordmann (10 Eylül 1852 - 4 Temmuz 1932)
Johannes Heinrich Mordmann’ın Biyografisi
Kâzım Şinasi Bey [Dersan; 1888-1964]
Hans Julius Werner Richter (5 Mayıs 1887 - 19 Eylül 1960)
Martin Neftel (5 Ocak 1874 - 1945)
Julius (Gyula) von Mészáros (1883-1957)
Alman Müderrislerin Etkisi

BEŞİNCİ BÖLÜM

Tetkikat-ı İklimiye İdaresi/Encümeni
Türkiye’de Meteorolojinin Geçmişi
Rasathane-i Âmire
Darülfünun’da Meteoroloji
Halkalı Ziraat Mekteb-i Âlisi’nde Meteoroloji
Askerî Meteoroloji Teşkilâtının Kurulması
Sivil Meteoroloji Teşkilâtının Kurulması
Tetkikat-ı İklimiye İdare-i Merkeziyesi
İdarenin Kurulması
Bağışların Toplanması
Bağışçılara Nişan Verilmesi
Gerekli Malzemenin Satın Alınması
Aron Gourland Efendi
Tetkikat-ı İklimiye Encümeni
Satın Alınan Malzemenin Gelmesi
Rasat Merkezlerinin Kurulması
Rasatların Kaydı İçin “Merkez Defteri”
Tedkikat-ı Coğrafiye, İçtimaiye ve İktisadiye Encümeni

ALTINCI BÖLÜM

Hukuk Fakültesi’ndeki Alman Müderrisler ve Türkiye’deki Faaliyetleri
Giriş
Türkiye’de Hukuk Öğretiminin Başlaması
Mekteb-i Hukuk-ı Şâhâne
Darülfünun’da Hukuk Öğretimi
Hukuk Fakültesi’ndeki Alman Müderrisler
Hukuk Fakültesi’nin Yeniden Yapılanması
Ulûm-ı Adliye Şubesi
Ulûm-ı Siyasiye ve İktisadiye Şubesi
Walther Joachim Karl Schoenborn (19 Temmuz 1883 - 7 Mayıs 1956)
Walther Schoenborn’un Biyografisi
Türkiye’deki Çalışmaları
Türkiye’deki Yayınları
Almanya’daki Yayınları
Friedrich Hoffmann (13 Ekim 1880 - 1963)
Friedrich Hoffmann’ın Biyografisi
Türkiye’deki Çalışmaları
Türkiye’deki Yayınları
Almanya’daki Yayınları
Anton Arndt Fleck (1 Kasım 1884 - 1960)
Anton Fleck’in Biyografisi
Türkiye’deki Çalışmaları
Türkiye’deki Yayınları
Almanya’daki Yayınları
Moiz Kohen (Tekin Alp; Munis Tekinalp; 1883-1961)
Erich Nord (10 Mayıs 1881 - 18 Nisan 1935)
Erich Nord’un Biyografisi
Ahmed Samim [Gönensay; 1886-1963] Bey
Alman Müderrislerin Etkileri

YEDİNCİ BÖLÜM

Fen Fakültesi’ndeki Alman Müderrisler ve Türkiye’deki Faaliyetleri
Fen Fakültesi’ndeki Alman Müderrisler
Walther Penck (30 Ağustos 1888 - 29 Eylül 1923)
Walther Penck’in Biyografisi
Türkiye’de ve Darülfünun’da Jeoloji ve Mineraloji
Arziyat Darülmesaisi
Arziyat Darülmesaisi’nin Kurulması
Öğretimin Yeniden Düzenlenmesi
Yangın
Walther Penck’in Türkiye’deki Jeolojik Araştırmaları
Walter Penck’in Jeolojik Gezileri
Uludağ’ın Yapısı Sorunu
Jeolojik Araştırma Kurumu
Walther Penck’in Türkiye’ye İlişkin Yayınları
Türkiye’deki Yayınları
Almanya’daki Yayınları
Peneplenlerin Oluşumu
Walther Penck’in Katkıları
Walther Penck ile Birlikte Çalışan Türkler
Hâmit Nafiz Bey (Pamir; 1893-1976)
Ahmet Müştak Bey (Kargılı; 1865-1938)
Ahmet Malik Bey (Sayar; 1892-1965)
Boris Zarnik (11 Mart 1883 - 13 Ocak 1945)
Boris Zarnik’in Biyografisi
Türkiye’deki Çalışmaları
İlm-i Hayvanat Müzesi
Nişan Verilmesi
Türkiye’de ve Darülfünun’da Zooloji Öğretimi
Türk Yardımcılar
Boris Zarnik’den Sonrası
Erich Leick (14 Ocak 1882 - 24 Mart 1956)
Erich Leick’ın Biyografisi
Türkiye’deki Çalışmaları
Türkiye’deki Yayınları
Almanya’daki Yayınları
Türkiye’de ve Darülfünun’da Botanik Öğretimi
Esad Şerefeddin Bey (Köprülü; 1866-1943)
Fritz Georg Arndt (6 Temmuz 1885 - 8 Aralık 1969)
Fritz Arndt’ın Biyografisi
Kimya Alanındaki Katkıları
Mezomeri
Arndt-Eistert Sentezi
Türkiye’deki Yayınları
Makaleler
Kitaplar
Fritz Arndt’ın Etkileri
Fazlı Faik [Yeğül] Bey (1882-1965)
Asistanlar
Georg Gustav Anselm Fester (1886 - 6 Ekim 1963)
Gustav Fester’in Biyografisi
Türkiye’deki Yayınları ve Çalışmaları
Makaleleri
Ders Kitabı
Türk Maden İstatistikleri
Madencilikte Yabancı Sermaye Yatırımları
Türk Maden İstatistikleri
Almanya’da Yayınladığı Makale ve Kitap Eleştirileri
Sûzî Osman [Bleda] Bey (1886 - 16 Mayıs 1948)
Cevat Mazhar Bey (18 Mart 1870 - 11 Mart 1934)
Asistanlar
Egon Richard Kurt Hoesch (26 Mart 1882 - 27 Kasım 1932)
Kurt Hoesch’ün Biyografisi
Hoesch veya Houben-Hoesch Sentezi
Türkiye’deki Çalışmaları
Ömer Şevket [Öncel] Bey (1880 - 24 Haziran 1950)
Asistanlar
Alman Müderrislerin Etkisi

SEKİZİNCİ BÖLÜM

Almanların Kimya Öğretimindeki Etkisi
Örnek Alman Etki Modeli Olarak Kimya
Modern Kimyanın Türkiye’ye Girişi
18. Yüzyılda Batı’dan Esintiler
Mühendishâne-i Berrî-i Hümayûn’da Kimya
Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne’de Kimya
Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne’nin Kimya Laboratuvarı
Kimyagerlerin Yetiştirilmesi
Darülfünun-ı Şâhâne Dönemi
Darülfünun-ı Şâhâne’de Kimya Dersleri
Darülfünun-ı Şâhâne’nin Düzeyi
II. Meşrutiyet Döneminde Darülfünun
Zeynep Hanım Konağı’nın Darülfünun’a Tahsisi
Kimya Derslerinin Yeniden Düzenlenmesi
Fen Fakültesi’nin Kimya Laboratuvarı
1913-1915 Yıllarında Türkiye’de Sanayi
Toprak Sanayii
Dokuma Sanayii
Kimya Sanayii
Alman Müderrisler Dönemi
Kimya Darülmesaisi’nin Kurulması
Türkçe Öğrenme ve Ders Anlatma
Kimya Enstitülerinin İnşa Edilmesi
Sınaî Kimya Dersleri
Ders ve Laboratuvar Kitaplarının Hazırlanması
Kimyagerlik Öğretiminin Başlaması
Kız ve Erkek Öğrenciler
“Türkiye’ye Modern Kimyayı Getiren Adam” Mitosu

DOKUZUNCU BÖLÜM

Geriye Kalanlar
Almanların Geri Dönüşü
Alman Müderrislerin Genel Durumu
Türklerin Eleştiri ve Değerlendirmeleri
Alman Müderrislerin Gelişi ve Faaliyetleri Hakkında Eleştiriler
Almanların Nobel Ödülüne Aday Göstermesi
Almanların Eleştiri ve Değerlendirmeleri
Alman Müderrislerin Prof. Franz Schmidt’i Şikâyet Etmesi
Dr. Gustav Fester’in Eleştirileri
Dr. Johannes Heinrich Mordmann’ın Görüşleri
Alman Müderrislerin Türkiye’deki Faaliyetleri
Fakülte Dergilerinin Yayınlanması
Bilimsel Araştırma ve Yayınlar
Darülmesailerin Kurulması
Başarısızlık Nedenleri

Ekler
Birinci Bölüm Ekleri
EK 1.1 Dr. Fritz Arndt’ın I. Dünya Savaşı Dönemine İlişkin Anıları
EK 1.2 Yazdığı Almanca Gramer Kitabını Türkiye’de Pazarlamak İsteyen Dr. A. Vogel’in Maarif Nâzırı Şükrü Bey’e Yazdığı 9 Ekim 1916 Tarihli Mektup
EK 1.3 Leipziger Illustrirten Zeitung Adlı Derginin Yöneticisi Heinrich Pfeiffer’in Ekinde Derginin “Türkiye ve Almanya” Başlıklı Özel Sayısını Maarif Nâzırı Şükrü Bey’e Sunan 8 Haziran 1916 Tarihli Mektubu
EK 1.4 Leipziger Illustrirten Zeitung Adlı Derginin Özel Sayısını Takdire Değer Bulan Maarif Nâzırı Şükrü Bey’in Derginin Yöneticisi Heinrich Pfeiffer’e Yazdığı 18 Aralık 1916 Tarihli Cevap Mektubu
EK 1.5 Türk Alman Dostluk Cemiyeti Heyet-i Hâmîye Reisi Enver Paşa’nın Maarif Nezâreti’nden Türk Alman Yurdu’na Üye Olarak Kaydedilmek Üzere Uygun Görülecek Kişilerin Adlarını İsteyen 13 Mart 1918 Tarihli Yazısı
EK 1.6 Maarif Nezâreti’nden Türk Alman Dostluk Cemiyeti Heyet-i Hâmîye Reisliği’ne Yazılan ve Ekinde Türk Alman Yurdu’na Üye Olarak Kaydedilmek Üzere Önerilen Adları Bildiren 12 Haziran 1918 Tarihli Yazı
EK 1.7 Prof. Dr. Franz Schmidt’in Müşavirlik Kalemi Kitabeti’ne Münif Bey’in Atanmasına İlişkin 30 Mart 1915 Tarihli Yazısı
EK 1.8 Prof. Dr. Franz Schmidt’in Müşavirlik Kalemi Kitabeti’ne Atanan Münif Bey’in Görevine Başladığına İlişkin 18 Nisan 1915 Tarihli Yazısı

İkinci Bölüm Ekleri
EK 2.1 İstanbul’daki Avusturya-Macaristan Büyükelçisi Tarafından Avusturya-Macaristan Dışişleri Bakanlığı’na Yazılan 2 Kasım 1915 Tarihli Yazı
EK 2.2 İstanbul’daki Avusturya-Macaristan Büyükelçisi Tarafından Avusturya-Macaristan Dışişleri Bakanlığı’na Yazılan 11 Şubat 1916 Tarihli Yazı
EK 2.3 Üniversitenin Yeniden Organizasyonu
EK 2.4 Yeni Çağın Önünde
EK 2.5 Alman Profesörler İstanbul Üniversitesi’nde
EK 2.6 Abdullah Cevdet Bey’in “Alman Eğitimi ve Türkiye” Konusundaki Görüşleri
EK 2.7 İstanbul’daki Alman Yüksek Okul Öğretmenleri
EK 2.8 Alman İmparatorluğu’ndaki Üniversite ve Yüksek Okul Profesörlerinin Açıklaması
EK 2.9 Maarif Nezâreti’nin Birinci Grubu Oluşturan On Bir Alman Müderrisin Atanmasına İlişkin 8 Eylül 1915 Tarihli Teklif Yazısı
EK 2.10 Birinci Grubu Oluşturan Alman Müderrislerin Adları, Okutacakları Dersler, Yıllık Maaşları ve Yollukları
EK 2.11 Alman Müderrisler ile Yapılacak Olan Sözleşmenin Örneği
EK 2.12 Birinci Grup Alman Müderrislerin Atanmasına İlişkin Olarak Düzenlenen İrâde-i Seniyenin Sunulmasına İlişkin 12 Eylül 1915 Tarihli Meclis-i Mahsûs Kararı
EK 2.13 Birinci Grup Alman Müderrislerin Atanmasına İlişkin 13 Eylül 1915 Tarihli İrâde-i Seniye
EK 2.14 Maarif Nezâreti ile İstanbul Sultanîsi’nde İstihdam Edilmekte Olan Almanların Adları, Sözleşme Süreleri, Tazminat ve Yollukları
EK 2.15 Maarif Nezâreti’nin İkinci Grubu Oluşturan Dört Alman Müderrisin Atanmasına İlişkin 6 Ekim 1915 Tarihli Teklif Yazısı
EK 2.16 İkinci Grubu Oluşturan Dört Alman Müderrisin Atanmasına İlişkin Olarak Düzenlenen İrâde-i Seniyenin Sunulmasına İlişkin 10 Ekim 1915 Tarihli Meclis-i Mahsûs Kararı
EK 2.17 İkinci Grup Olarak Dört Alman Müderrisin Atanmasına İlişkin 11 Ekim 1915 Tarihli İrâde-i Seniye
EK 2.18 Maarif Nezâreti’nin Dr. Johannes Heinrich Mordtmann ile Dr. Erich Nord’un Müderris Olarak Atanmasına İlişkin 23 Ekim 1915 Tarihli Teklif Yazısı
EK 2.19 Dr. Johannes Heinrich Mordtmann ile Dr. Erich Nord’un Müderris Olarak Atanmasına İlişkin Olarak Düzenlenen İrâde-i Seniyenin Sunulmasına İlişkin 27 Ekim 1915 Tarihli Meclis-i Mahsûs Kararı
EK 2.20 Dr. Johannes Heinrich Mordtmann ile Dr. Erich Nord’un Müderris Olarak Atanmasına İlişkin 30 Ekim 1915 Tarihli İrâde-i Seniye
EK 2.21 Maarif Nezâreti’nin Dr. Eckhard Unger’in Müderris Olarak Atanmasına İlişkin 11 Kasım 1915 Tarihli Teklif Yazısı
EK 2.22 Dr. Eckhard Unger’in Müderris Olarak Atanmasına İlişkin Düzenlenen İrâde-i Seniyenin Sunulmasına İlişkin Meclis-i Mahsûs Kararı
EK 2.23 Dr. Eckhard Unger’in Müderris Olarak Atanmasına İlişkin 18 Kasım 1915 Tarihli İrâde-i Seniye
EK 2.24 Maarif Nezâreti’nin Dr. Joseph Würschmidt’in Atanmasına İlişkin 23 Aralık 1916 Tarihli Teklif Yazısı
EK 2.25 Dr. Joseph Würschmidt’in Atanmasına İlişkin 26 Aralık 1916 Tarihli İrâde-i Seniye
EK 2.26 Maarif Nezâreti’nin Martin Neftel’in Almanca Muallimi Olarak Atanmasına İlişkin 2 Şubat 1916 Tarihli Teklif Yazısı
EK 2.27 Martin Neftel’in Almanca Muallimi Olarak Atanması İçin Düzenlenen İrade-i Seniyenin Sunulmasına İlişkin 9 Şubat 1916 Tarihli Meclis-i Mahsûs Kararı
EK 2.28 Martin Neftel’in Almanca Muallimi Olarak Atanmasına İlişkin 10 Şubat 1916 Tarihli İrâde-i Seniye
EK 2.29 Erich Franck Efendi’nin Atanmasına İlişkin 14 Mayıs 1917 Tarihli İrâde Sureti
EK 2.30 Maarif Nezâreti’nin Kimya-yı Sınaî ve Kimya-yı Gayr-ı Uzvî Darülmesaileri Makinisti Heinrich Reimer’in Sözleşmesinin ve Atanmasının Onaylanması Hakkında İrade Çıkartılmasını Talep Eden 21 Mart 1918 Tarihli Yazısı
EK 2.31 Heinrich Reimer ile 1 Ocak 1918’den Geçerli Olmak Üzere Yapılan Sözleşmenin Türkçesi
EK 2.32 Heinrich Reimer ile 1 Ocak 1918’den Geçerli Olmak Üzere Yapılan Sözleşmenin Almancası
EK 2.33 Heinrich Reimer’in Sözleşmesinin ve Atanmasının Onaylanmasına İlişkin 1 Nisan 1918 Tarihli İrâde
EK 2.34 Daha Sonra Evli Olduğu Anlaşılan Dr. Boris Zarnik’in Sözleşmesinin Düzeltilerek Yolluğunun 100 Liraya Tamamlanmasına İlişkin Maarif Nezâreti’nin 18 Aralık 1915 Tarihli Yazısı
EK 2.35 Dr. Boris Zarnik’in Yolluğunun 100 Liraya Tamamlanmasına İlişkin İrâdenin Çıkartılması Hakkında 29 Aralık 1915 Tarihli Meclis-i Mahsûs Kararı
EK 2.36 Dr. Boris Zarnik’in Yolluğunun 100 Liraya Tamamlanmasına İlişkin 30 Aralık 1915 Tarihli İrâde-i Seniye
EK 2.37 Alman Müderrisler ile Yapılan Sözleşmenin Almancası
EK 2.38 Almanya’ya Gidecek Olan Dr. Walther Penck’e Gerekli Belgenin Verilmesi İçin Maarif Nezâreti’nden Dahiliye
Nezâreti’ne Yazılan 22 Haziran 1918 Tarihli Yazı
EK 2.39 Almanya’ya Gidecek Olan Dr. Walther Penck’e Gerekli Belgenin Verilmesi İçin Dahiliye Nezâreti Emniyet-i Umûmiye Müdiriyeti’nden İstanbul Polis Müdiriyet-i Umûmiyesi’ne Yazılan 3 Temmuz 1918 Tarihli Yazı

Üçüncü Bölüm Ekleri
EK 3.1 1916’da Almanlar’ın Hazırladıkları İstanbul Üniversitesi Nizamnâmesi
EK 3.2 Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Almanya Federal Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Türkiye’de Bir Türk- Alman Üniversitesinin Kurulmasına Dair Anlaşma
EK 3.3 Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti İle Almanya Federal Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Türkiyede Bir Türk- Alman Üniversitesinin Kurulmasına Dair Anlaşmanın Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun
EK 3.4 “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Almanya Federal Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Türkiye’de Bir Türk- Alman Üniversitesinin Kurulmasına Dair Anlaşma”nın Onaylanmasına İlişkin 2009/15184 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı
EK 3.5 Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun

Dördüncü Bölüm Ekleri
EK 4.1 Dr. Erich Obst’un Afrika Coğrafyası Üzerine Yaptığı Çalışmalar
EK 4.2 Dr. Georg Anschütz’ün Yönetiminde Bir Tedrisat-ı İbtidaiye Terbiye-i Etfâl Müzesi’nin Kurulmasına İlişkin 31 Ocak 1917 Tarihli Maarif-i Umûmiye Nezâreti Kararnâmesi
EK 4.3 Maarif-i Umûmiye Nezâreti’nin Dr. Georg Anschütz’ün Yönetiminde Kurulan Tedrisat-ı İbtidaiye Terbiye-i Etfâl Müzesi’ne Tahsis Edilen Ödenek ve Kadrolara İlişkin 1
Şubat 1917 Tarihli Yazısı
EK 4.4 Dr. Georg Anschütz’ün Kurduğu Müzeye Makinist Olarak İstediği Tayfa Bialek’in Yerine General Vapuru Çarkçısı Eichholtz’un Görevlendirilmesine İlişkin Donanma Kumandanı Amiral Wilhelm Souchon’un 3 Mart 1917 Tarihli Yazısı
EK 4.5 Dr. Georg Anschütz’ün Kurduğu Müzeye Makinist Olarak İstediği Tayfa Bialek’in Yerine General Vapuru Çarkçısı Eichholtz’un Görevlendirilmesine İlişkin Donanma Kumandanı Amiral Wilhelm Souchon’un 4 Mart 1917 Tarihli Almanca Yazısı
EK 4.6 19 Haziran 1936 Tarihli Yazı ile III. Türk Dil Kurultayı’na Davet Edilen Dr. Friedrich Giese’nin Berlin’deki Türkiye Büyükelçiliği’ne Yazdığı ve Bu Davete Teşekkür Ederek Katılmak İçin En Kısa Sürede İzin Alacağını Umduğunu Belirten 24 Haziran 1936 Tarihli Yazının Kopyası
EK 4.7 Hariciye Vekâleti’nin Türk Dil Kurumu Genel Sekreterliği’ne Yazdığı ve Ekinde Dr. Friedrich Giese’nin 24 Haziran 1936 Tarihli Mektubunun Bir Örneği Bulunan 10 Temmuz 1936 Tarihli Yazı

Beşinci Bölüm Ekleri
EK 5.1 Dr. Erich Obst’un Osmanlı İmparatorluğu Meteoroloji Merkezi [Kaiserlich-Osmanischen Zentralanstalt für Witterungskunde] Kuruluşunu Destekleme Çağrısı
EK 5.2 Dr. Erich Obst’un Almanya Gezisi Hakkında Maarif Nezâreti’ne Yazdığı 24 Ekim 1916 Tarihli Sunuş Yazısı
EK 5.3 Dr. Erich Obst’un Almanya Gezisi ve Topladığı Bağışlar Hakkında Maarif Nezâreti’ne Sunduğu 21 Ekim 1916 Tarihli “Birinci Lâyiha”
EK 5.4 Dr. Erich Obst’un Almanya Gezisine İlişkin Masraflarının Dökümü
EK 5.5 Dr. Erich Obst’un Almanya Gezisi Sonucunda Topladığı Bağışların Dökümü
EK 5.6 Dr. Erich Obst’un Almanya Gezisinin Ardından Yapılan ve İstanbul’daki Deutsche Bank Şubesine Yatırılan Bağışlar Hakkında Maarif Nezâreti’ne Yazılan Yazılar
EK 5.7 Osmanlı İmparatorluğu Bremen Başkonsolosu R. Elfeldt’in Kendisine Nişan Verilmesini Memnuniyetle Kabul Edeceğine İlişkin 11 Aralık 1916 Tarihli Mektubu
EK 5.8 Deutsche Levante Linie Direktörünün Kendisine Nişan Verilmesini Memnuniyetle Kabul Edeceğine İlişkin 15 Aralık 1916 Tarihli Mektubu
EK 5.9 Maarif Nezâreti Tarafından Ekteki Listede Bulunan Kişilere Daha Önce Nişan Verilip Verilmediğinin Tahkiki İçin Hariciye Nezâreti’ne Yazılan 6 Kasım 1916 Tarihli Yazı
EK 5.10 Dr. Erich Obst’un Bağış Yapanlara Biran Önce Nişan Verilmesi İçin Maarif Nezâreti’ne Yazdığı 10 Mart 1917 Tarihli Yazı
EK 5.11 Maarif Nâzırı Şükrü Bey Tarafından Prof. Dr. C. Uhlig’e Yazılan 10 Mart 1917 Tarihli Teşekkür Yazısı
EK 5.12 Dr. Erich Obst’un Tetkikat-ı İklimiye Encümeni Müdirliğine Atanmasına İlişkin İrâde-i Seniye
EK 5.13 Tetkikat-ı İklimiye Encümeni İçin Malzeme Satın Alma İşini Yürüten Aron Gourland Efendi’nin Hesabının
Kapatılması
EK 5.14 Tetkikat-ı İklimiye Encümeni İçin Almanya’daki Çeşitli Firmalardan Satın Alınan Malzemenin Dökümü
EK 5.15 Tetkikat-ı İklimiye Encümeni İçin Almanya’dan Gelen Malzeme İçin Ödenen Gümrük Resminin Dökümü
EK 5.16 Dr. Erich Obst’un Aron Gourland Efendi’nin Askerliğinin Tecili İçin Maarif Nezâreti’ne Yazdığı Yazı

Yedinci Bölüm Ekleri
EK 7.1 Darülfünun-ı Şâhâne’de okutulan İlm-i Maâdin ve Tabakatü’l-Arz Dersi İçin Mineral Örneklerinin Satın Alınması Hakkında Şûrâ-yı Devlet Maliye Dairesi’nin 23 Kasım 1902 Tarihli Kararı
EK 7.2 Darülfünun-ı Şâhâne’de Okutulan İlm-i Maâdin ve Tabakatü’l-Arz Dersi İçin Mineral Örneklerinin Satın Alınması Hakkında 24 Aralık 1902 Tarihli İrâde
EK 7.3 İstanbul Üniversitesi Jeoloji ve Mineraloji Enstitüsü
EK 7.4 Harbiye Nezâreti’nin Dr. Walther Penck’e Seyahat Vesikası Verilmesi İçin Gerekli İki Adet Vesikalık Fotoğrafın Gönderilmesine İlişkin 11 Temmuz 1916 Tarihli Yazısı ve Bunun Üzerine Yapılan İşlemler
EK 7.5 Darülfünun Müdiriyet-i Umûmiyesi’nin Harbiye Nezâreti Tarafından İstenilen Dr. Walther Penck’in İki Fotoğrafının Gönderildiğine İlişkin 24 Temmuz 1916 Tarihli Yazısı
EK 7.6 Bir Jeolojik Araştırma Kurumu’nun Planı
EK 7.7 Jeolojinin Türkiye’deki görevleri ve onun savaş esnasında teşviki
EK 7.8 Walther Penck’in Grundzüge der Geologie des Bosporus Adlı Kitabı Hakkında Deniz Bilimleri Enstitüsü’nün [Instituts für Meereskunde] Açıklaması
EK 7.9 Darülfünun Müdir-i Umûmîsi Salih Zeki Bey’in Çeşitli Okullarda Bulunan Koleksiyonların İlm-i Hayvanat Darülmesaisi’ne Verilmesine İlişkin Olarak Maarif Nezâreti’ne Yazdığı 21 Mart 1916 Tarihli Yazı
EK 7.10 Dr. Boris Zarnik’in Üçüncü Rütbeden Mecidî Nişanı ile Taltifine İlişkin İrâde-i Seniye
EK 7.11 Dr. Gustav Fester’in Die türkische Bergbaustatistik Adlı Kitabının Önsözü
EK 7.12 Dr. Gustav Fester’in Die türkische Bergbaustatistik Adlı Kitabının İçindekileri
EK 7.13 Prof. Dr. Friedrich Hoffmann’ın Dr. Gustav Fester’in Die türkische Bergbaustatistik Adlı Kitabı Hakkındaki Tanıtım Yazısı
EK 7.14 Türkiye’de Kimya Derslerinin Organizasyonu Üzerine
EK 7.15 Akciğer Tüberkülozu Olduğu Anlaşılan Dr. Kurt Hoesch’ün Tedavi İçin İsviçre’ye Gitmesi Gerektiğini Belirten ve Ordu Sıhhiye Reisi Dr. Süleyman Numan Paşa ile Alman Hastahanesi Başhekimi Dr. Karl F. W. Schleip Tarafından Düzenlenmiş Olan 22 Kasım 1917 Tarihli Almanca Rapor
EK 7.16 Akciğer Tüberkülozu Olduğu Anlaşılan Dr. Kurt Hoesch’ün Tedavi İçin İsviçre’ye Gitmesi Gerektiğini Belirten ve Ordu Sıhhiye Reisi Dr. Süleyman Numan Paşa ile Alman Hastahanesi Başhekimi Dr. Karl F. W. Schleip Tarafından Düzenlenmiş Olan 22 Kasım 1917 Tarihli Almanca Raporun Türkçe Çevirisi
EK 7.17 Dr Kurt Hoesch’ün Hastalığını Tedavi Ettirmek Üzere 15 Mart 1918 Tarihine Kadar İzinli Sayılması İçin Maarif Nezâreti’ne Verdiği 24 Kasım 1917 Tarihli Dilekçe

Sekizinci Bölüm Ekleri
EK 8.1 Fen Fakültesi Kimya Laboratuvarı’nın Yenilenmesi İçin 100 Lira Bağışta Bulunan Benon Değirmenciyan Efendi’ye Üçüncü Rütbeden Maarif Nişanı Verilmesine İlişkin 29 Ocak 1914 Tarihli İrâde-i Seniye
EK 8.2 Darülfünun’da Yaptırılacak Dershanelerin İnşaat ve Tamiratının Vakit Darlığı Nedeniyle Emanet Usulü ile Yaptırılmasına İlişkin 13 Ağustos 1910 Tarihli Meclis-i Vükelâ Kararı
EK 8.3 Leipzig’de Laboratuvar Malzemesi Üretim ve Satışını Yapan Franz Hugershoff’un 18 Mart 1916’da Maarif Nezâreti’ne Yaptığı Teklife Henüz Cevap Alamadığına İlişkin 15 Ağustos 1916 Tarihli Mektubu
EK 8.4 Kimya-yı Sınaî Darülmesaisi İçin Tavşancıl’dan Satın Alınan ve İstanbul’a Taşınması Engellenen Buhar Kazanının Taşınmasına İzin Verilmesi İçin Maarif Nezâreti Tarafından Dahiliye Nezâreti’ne Yazılan 20 Şubat 1918 Tarihli Yazı
EK 8.5 Kimya-yı Sınaî Darülmesaisi İçin Tavşancıl’dan Satın Alınan ve İstanbul’a Taşınması Engellenen Buhar Kazanının Taşınmasına İzin Verildiğine İlişkin Olarak İstanbul Vilâyeti’nden Dâhiliye Nezareti’ne Yazılan 13 Mayıs 1918 Tarihli Yazı
EK 8.6 Kimya-yı Sınaî Darülmesaisi İçin Tavşancıl’dan Satın Alınan ve İstanbul’a Taşınması Engellenen Buhar Kazanının Taşınmasına İzin Verildiğine İlişkin Olarak Dâhiliye Nezareti’nden Maarif Nezareti’ne Yazılan 18 Mayıs 1918 Tarihli Cevap Yazısı
EK 8.7 Kimya Öğretimini Yeniden Düzenlemek Üzere 13 Haziran 1926 Tarih ve 3868 Sayılı Kararnâme ile Darülfünun Talimatnâmesi’nin 7. Maddesine Yapılan Ek

Dokuzuncu Bölüm Ekleri
EK 9.1 Mondros Mütarekesi Uyarınca Osmanlı Devleti Hizmetindeki Almanların Tazminat ve Yollukları Verilerek Sözleşmelerinin Feshedilmesine İlişkin 6 Kasım 1918 Tarihli Meclis-i Vükelâ Mazbatası içindekiler xix
EK 9.2 Mondros Mütarekesi Uyarınca Osmanlı Devleti Hizmetindeki Almanların Sözleşmelerinin Feshi Hakkında İrâdenin Çıkmış Olduğunu ve Gereğinin Yapılmasını İsteyen 12 Kasım 1918 Tarihli Sadaret Yazısı
EK 9.3 Maarif Nezâreti’nin Mondros Mütarekesi Uyarınca Darülfünun ile İlişkileri Kesilen Alman ve Avusturya- Macaristan Uyruklu Profesörlere Maarifin Gelişmesine Yaptıkları Katkı Nedeniyle Birer Belge Verilmesine İlişkin 6 Kasım 1918 Tarihli Yazısı
EK 9.4 Mondros Mütarekesi’nin Ardından Prof. Dr. Franz Schmidt’in Maarif Nezâreti’ne Yazdığı 10 Kasım 1918 Tarihli Almanca Mektup
EK 9.5 Prof. Dr. Franz Schmidt’in 10 Kasım 1918 Tarihli Almanca Mektubuna Eklediği Almanlara Ödenmesi Gereken Tazminat ve Yollukları Gösteren Liste
EK 9.6 Mondros Mütarekesi’nin Ardından Prof. Dr. Franz Schmidt’in Maarif Nezâreti’ne Yazdığı 10 Kasım 1918 Tarihli Almanca Mektubun Türkçesi
EK 9.7 Alman Müderrislerin Yolluk ve Tazminatlarının Acilen Ödenmesi İçin Maarif Nezâreti’nden Maliye Nezâreti’ne Yazılan 23 Kasım 1918 Tarih ve 1089/247761 Sayılı Yazının Müsveddesi
EK 9.8 Maarif Nâzırı Tarafından Prof. Dr. Franz Schmidt’e Yazılan 14 Kasım 1918 Tarih ve 1093/247811 Sayılı Takdirnamenin Müsveddesi

Kaynakça

Dizin

_

Emre Dölen

1945’de İstanbul’da doğdu. Orta öğrenimini Pendik Lisesi’nde tamamladıktan sonra 1962’de İ.Ü. Fen Fakültesi Kimya Mühendisliği Bölümü’ne girdi ve Kimya Y. Mühendisi olarak mezun oldu. 1969’da İ.Ü. Kimya Fakültesi Anorganik Kimya Kürsüsü’ne asistan olarak girdi, 1972’de doktorasını verdi ve 1979’da doçent oldu. Asistanlığı sırasında asistan temsilcisi olarak iki dönem Fakülte Yönetim Kurulu üyeliği yaptı. 1979’da İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi’ne bağlı Nişantaşı Eczacılık Yüksek Okulu’na (günümüzdeki Marmara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi) Analitik Kimya öğretim üyesi olarak geçti ve 1980 – 1981 döneminde bu okulun yöneticiliğini yaptı. Bu okulun dönüştüğü Marmara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi’nde 1988’de Analitik Kimya profesörü oldu ve bu görevinden 14 Haziran 2012’de yaş sınırlaması nedeniyle emekli oldu. 1999 – 2002 döneminde Eczacılık Fakültesi Dekanlığı ve 1999 – 2001 döneminde Rektör Yardımcılığı görevlerinde bulundu. Bilim ve kimya tarihine öğrenciliğinden itibaren ilgi duymaya başladı ve 1980’li yılların sonlarında esas olarak bu alana yöneldi. 19. yüzyılda modern bilimin ve kimyanın Türkiye’ye girişi ile eğitim tarihi üzerinde yoğunlaştı. Uzun yıllar İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Bilim Tarihi Bölümü’nde ve İstanbul Teknik Üniversitesi’nde çeşitli bilim ve teknoloji tarihi dersleri verdi. Kimya ve analitik kimya alanındaki çok sayıdaki ders kitabı ve bilimsel araştırma makalesinin yanında yoğunlaştığı bilim ve eğitim tarihi alanında yurtiçinde ve yurt dışında yayınlanmış çok sayıda araştırması ve kitabı bulunmaktadır.

---