Türkiye’de Sendika Özgürlüğü ve Sendika İçi Demokrasi
Örgütlü toplum yapısının zayıfladığı ve demokratik katılım mekanizmalarının siyaseten devre dışı kaldığı günümüz Türkiyesi’nde, sendikal hak ve özgürlüklerin yanı sıra sendikal demokrasi, öncelikle ele alınması gereken konuların başında gelmektedir. İşçi sendikaları 20. yüzyıl boyunca gerek emek-sermaye dengesinin kurulması, gerekse sosyal taleplerin demokratik kanallardan dile getirilmesinde birincil ve hayati rol oynamış örgütlerdir. Türkiye’de 1961 Anayasası’nın sağladığı imkânlar, artan kentleşme ve sanayileşme ile sendikacılık faaliyeti ivme kazanmış, sendika özgürlüğü geniş bir uygulama alanı bulmuştur. Lakin 1980 Askerî Darbesi’nin ruhunu yansıtan 1982 Anayasası ile kolektif ve bireysel özgürlükler dar bir alana hapsedilmiş, bilinçli bir sendikasızlaştırma siyaseti güdülerek emek örgütlenmesinin önüne çeşitli engeller konulmuştur. Aynı zamanda sendikal özgürlüklerin birçok vakada bizzat sendika yönetimleri tarafından suiistimal edildiği ve anti-demokratik uygulamalara gidildiği hem farklı ülke deneyimlerinde hem de Türkiye özelinde açıkça görülmektedir.
Elinizdeki eser, sendikal faaliyette yaşanan tıkanıklığın yapısal kaynaklarını sistematik bir biçimde ele alıyor. Bu çerçevede bir yandan sendika üyelerinin demokratik bir yönetim inşa ederken karşılaştıkları sosyo-ekonomik ve psikolojik sorunları irdelemekte; diğer yandan ise sendika çokluğu, bireysel ve kolektif sendika özgürlüğü, profesyonel ve amatör yöneticilik, toplu iş sözleşmesi yetki barajları gibi temel sendikacılık kavramlarını açıklayarak uygulamadaki aksaklıkları tartışıyor. Sendikal örgütlenme içinde öngörülen kuvvetler ayrılığının yetersizliklerini, organların yetki ve işlevlerini inceleyerek ortaya koyan yazar, günümüz Türkiyesi’nde siyasal rejimin temel sorunsalına oldukça benzeyen bir manzarayı resmediyor.
Türkiye’deki giderek esnekleşen ve güvencesizleşen çalışma düzeni karşısında örgütlü gücü zayıflamış geniş emekçi kesimlerin güçlü bir duruş sergileyebilmesi için, emek hareketinin önündeki engeller ile sendikal demokrasinin açmazlarının kapsamlı bir sorgulamaya tabi tutulması gerekiyor. Gerek demokratik bir sendikal yenilenme doğrultusunda yeni bir tartışma zemini ortaya çıkarma potansiyeli, gerek Türkiye’deki sendikacılığın temel parametrelerini anlamamıza katkı sağlayacak bir kaynak olması açısından, eser kuşkusuz önemli bir boşluğu dolduracaktır.
Kısaltmalar
Teşekkür
Önsöz
Giriş
BİRİNCİ KISIM Sendika Özgürlüğü ve Demokrasisi: Tanım, Kuram ve Yaklaşımlar
Sendika İçi Demokrasiyi Ölçme Sorunu
Sendika İçi Demokrasinin Tunç ve Esnek Kanunları
Sendika Üyeleri ve Liderlerinin Psikolojik ve Zihinsel Nitelikleri
Kitlelerin Ehliyetsizliği
Üyelerin Kayıtsızlığı
Liderlerin Makamda Kalma Güdüsü
Liderler ile Taban Arasındaki Çıkar Çatışması
İdeolojinin Demokratik İşleyiş Üzerine Etkisi
Sendika İçi Demokrasi ve Sendika Özgürlüğünde Hukukun Rolü
İKİNCİ KISIM Türkiye Sendikacılığının Yapısal Gelişimi, Kaynakları ve Nitelikleri
Sendikal Harekette Özgürlük ve Demokrasinin Gelişimi
Geç Osmanlı Dönemi: Örgütlü Emeğin İlk Kıvılcımları
Erken Cumhuriyet Dönemi: “Sınıfsız” Bir Toplum Üzerinde Devlet Denetimi
1946-1961 Dönemi: Hükümet ve Parti Güdümlü Sendikacılık
1961 Anayasası Dönemi: Hür Sendikacılığın Doğuşu ve Yükselişi
1980 Sonrası Dönem: Sendikacılığın Gerileyişi
Sendikacılığı Düzenleyen Kaynaklar
Anayasal Kaynaklar
Uluslararası Kaynaklar
Sendikalar Kanunu ve Diğer Kanunların Genel Hükümleri
Sendikacılığın Örgütsel Sistemi
Türkiye Tipi (Millî) Sendikacılık
İşkolu Temelli Sendikalaşma
Çifte Barajlı Yetki Kazanımı
Sınırlı Grev Hakkı ve Grev “Ertelemeleri”
ÜÇÜNCÜ KISIM Sendika Üyeliği ve Yöneticiliği: Bireysel Özgürlük, Hak ve Güvenceler
Bireysel Sendika Özgürlüğü
Üyeliğin Kazanılması ve Sendikal Haklar Arasındaki Çatışma
Anayasa ve Kanunlarda Üyeliğin Kazanılması
Sendika Tüzüğünde Üyeliğin Kazanılması
Birden Fazla Sendikaya Üyelik
Kuruculuk ve Yöneticilik
Kuruculuk ve Yöneticilik Şartları
Yöneticilerin Hak ve Güvenceleri
Üyelik ve Dayanışma Aidatları
Check-off Yöntemi
Üyeliğin Sonlanması ve Askıya Alınması
Üyeliğin Kendiliğinden Sonlanması ve Askıya Alınması
Üyelikten Çekilme (İstifa)
Üyelikten Çıkarılma (İhraç)
DÖRDÜNCÜ KISIM Sendika Organları, Kuvvetler Ayrılığı ve Merkeziyet Sorunsalı
Genel Kurul
Çağrı ve Toplantı Yeter Sayısı
Olağanüstü Genel Kurul
Gündem
Toplantının Usul ve Esasları
Şube Açma, Birleştirme ve Kapama Yetkisi
Toplantının Yargısal Denetimi
Yönetim Kurulu
Denetleme Kurulu, Dış Denetim ve Yolsuzluklar
Disiplin Kurulu ve Sendikal Otorite
İhtiyari (Seçimlik) Organlar
BEŞİNCİ KISIM Sendika İdaresinde Delegasyon ve Temsilin Açmazları
Delegasyon
Delegasyonun Temel Hükümleri
Çifte Delegasyon Sistemi
Doğal Delegelik
İşyeri Sendika Temsilciliği
İdari Seçimler
Delege Seçimleri
Yönetici Seçimleri
Nihai Değerlendirme
Kaynakça
Dizin