20. yüzyılın edebiyat eleştirisi, metni derinlemesine kavramaya yarayan anlam katmanlarını ortaya çıkarmaya odaklanan, dolayısıyla metindeki merkezî temanın belirlenmesi ve olay örgüsündeki gelişmelerin analizi yoluyla kapsamlı sonuçlara ulaşmayı hedefleyen yakın okumaydı. Bu anlamda yakın okuma; bireylerin, olayların, fikirlerin gelişimlerinin, etkileşimlerinin; metin yapısının, üslubunun ve argüman modellerinin analizini içeriyordu. Yakın okumanın edebiyatın gerçek kapsamını ve doğasını ortaya çıkaramayacağının altını çizen Franco Moretti, verdiği bir örnekte, 19. yüzyıl Britanya romanlarına ilişkin bir yakın okumanın, yayınlanan tüm romanların yalnızca %5’ine ulaşılabileceği için dönemin edebiyat kavrayışı hakkında hiçbir şey söylemeyeceğini vurgular. Moretti’ye göre okuma stratejisinin değişme zamanı gelmiştir: Edebiyatı anlamak için okumayı bırakmamız gerekir!

Franco Moretti, 2000 yılında kaleme aldığı “Dünya Edebiyatı Üzerine Mütalaalar” başlıklı makalesinde geliştirdiği uzak okuma kavramıyla, veri analizini öne çıkarır. Moretti’ye göre kolektif bir sistem olarak edebiyatta anlam; iletişim ağları, edebi yapıların sınıflandırılması, z-puanları, temel bileşen analizi, kümelenme katsayısı, ağ kuramı ve olay örgüsü analizi ile niceliksel bir bütünlük olarak kavranmalıdır. Franco Moretti, edebiyatı analiz etmenin alışılmadık bir yolunu önerdiği Uzak Okuma ile edebiyatı veri olarak kabul ederek geleneğe meydan okuyor.

 

Yalnızca meslekten olanların değil, sıradan okurların da dikkatini çekmek, birkaç edebiyat eleştirmenine nasip olsa gerek. Franco Moretti gibi çok az edebiyat eleştirmeni, edebiyat hakkında konuşma şeklimizi yeniden düşünmeye zorluyor.

Literary Supplement

 

Moretti, edebiyat eleştirisinin putlarını yıkmaya devam ediyor.

John Sutherland

 

Hepimiz Moretti’yi, grafik, harita ve ağaç çizdiği romanlara veri merkezli yaklaşımıyla tanıyoruz… Uzak Okuma’nın yeni yöntemleri, edebiyat tarihine bakışımızı değiştirecek.

Wired

 

Uzak Okuma, edebiyat eğitimi için güçlü bir araç olabilir.

New York Times

Modern Avrupa Edebiyatı:
Coğrafi Bir Taslak

Dünya Edebiyatı Üzerine Mütalaalar

Edebiyat Mezbahası

Hollywood Gezegeni

Daha Fazla Mütalaa

Evrim, Dünya Sistemleri, Weltliteratur

Başlangıcın Sonu: Christopher Prendergast’a Cevap

Roman: Tarih ve Kuram

Üslup Aş: Yedi Bin Başlık Üzerine Mütalaalar (Britanya Romanı, 1740-1850)

Ağ Kuramı, Olay Örgüsü Analizi

Dizin

_

Franco Moretti

1972 yılında Roma Üniversitesi Modern Edebiyat bölümünden mezun olan edebiyat tarihçisi ve eleştirmen Moretti, 1972-1990 yılları arasında Salerno ve Verona Üniversitelerinde ders verdi. Daha sonra ABD’de 1990-2000 yılları arasında Columbia Üniversitesi’nde görev yaptı. 2000 yılından sonra Stanford’da çalışmalarına devam eden Moretti, aynı tarihte Roman Çalışmaları Merkezi, 2010 yılında ise Stanford Edebiyat Laboratuvarı’nın kuruculuğunu üstlendi. Farklı üniversitelerde de misafir öğretim görevlisi olarak ders verdi. Pek çok kitabı ve makalesi bulunan Moretti’nin Türkçe yayınlanmış çalışmaları şunlardır: Modern Epik Goethe’den Garcia Marquez’e Dünya Sistemi (Agora Kitaplığı, 2005), Edebi Teoriye Soyut Modeller (Agora Kitaplığı, 2006), Tarih ile Edebiyat Arasında Burjuva (İletişim Yayınları, 2015), Mucizevi Göstergeler/Edebi Biçimlerinin Sosyolojisi Üzerine (Metis Yayınları, 2021).