Yabancılar Hukuku

Üçüncü Baskıya Önsöz
İkinci Baskıya Önsöz
Önsöz

BİRİNCİ BÖLÜM Genel Bilgiler

BİRİNCİ KESİM Giriş
I. Genel Bilgiler
1. Yabancılar Hukukunun Varlık Nedeni
2. Yabancılar Hukukunun Kapsamına Giren Kişiler
3. Yabancılar Hukuku ile Kamusal Uluslararası Hukuk Arasındaki İlişki
4. Yabancılar Hukukunun, Hukukun Bütünü İçindeki Yeri
5. Yabancının Tanımı
A. Genel Olarak
B. Türk Hukuku
6. “Yabancı” ve “Uyruk” Kavramları
7. “Yabancı” Kavramının Belirlenmesinde “Sosyolojik” Denilen Görüş
II. Yabancı Türleri
1. Giriş
2. Uyrukluk Durumuna Göre Yabancı Türleri
A. Yabancı Devlet Uyrukları
B. Birden Çok Uyrukluğu Olanlar
C. Yurtsuzlar (Vatansızlar)
Ç. Özel Bazı Durumlar
D. Mülteciler ve Sığınmacılar
a. Genel Olarak
b. Türk Hukuku
aa. Genel Olarak
bb. Mülteciler ve Sığınmacılar
E. Türk Hukuku Bakımından Özel Bir Durum
F. Avrupa Birliği Yurttaşları
G. Diplomatik ve Benzeri Özel Statüde Bulunan Yabanc›lar
H. Elverişsiz Statüdeki Yabancılar
3. Ülkede Bulunup Bulunmamaya Göre Yabancı Türleri
A. Ülkede Bulunmayan Yabancılar
B. Ülkede Bulunmaları Yerel Hukuka Uygun Olan Yabancılar
C. Ülkede Bulunmaları Yerel Hukuka Uygun Olmayan Yabancılar

İKİNCİ KESİM Yabancılar Hukukunun Ana Konuları
I. Giriş
II. Yabancılara Tanınacak Hakların Kapsamına İlişkin İlkeler
1. Uluslararası Hukuk Alanındaki Geleneksel İlkeler
2. İnsan Hakları Standartları
A. Birleşmiş Milletler Antlaşması
B. İnsan Hakları Evrensel Bildirisi
C. Yaşadıkları Ülkenin Uyruğu Olmayan Bireylerin İnsan Hakları Konusunda Bildiri
Ç. Irk Ayrımcılığının Her Türünü Ortadan Kaldırma Uluslararası Sözleşmesi
D. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
a. Karşılıklılık İlkesi Açısından AİHS’nin Özelliği
b. Yabancıların Haklarının Uluslararası Hukuk Karfşısındaki Durumu Açısından AİHS
c. Yabancıların Haklarına Konulabilecek Kısıtlamaların “Ayrıksı” (İstisnai) Niteliği
aa. AİHS m.16’da Belirtilen Ayrıksılıklar (İstisnalar): Yabancıların Siyasal Etkinliklerde Bulunması
bb. AİHS m. 14’te Belirtilen Konu: Ayrımcılık Yasağı
cc. AİHS’ye Ek 12. Protokol: Ayrımcılık Yasağının Genişletilmesi
çç. AİHS m. 5 (1) (f) ve 4 Sayılı Protokol m. 3: Ülkeye Girişin Engellenmesi ve Sınırdışı Edilme
dd. 4 Sayılı Ek Protokol m.2: Hareket (Seyahat) Özgürlüğü ve Konutunu Seçme Hakkı
E. Irkçılık ve Yabancı Düşmanlığı

İKİNCİ BÖLÜM Türk Yabancılar Hukuku

BİRİNCİ KESİM Giriş ve Genel Konular
I. Tarihçe
II. Türk Hukukunda Yabancıların Haklarına İlişkin İlkeler
1. Giriş
2. “Temel Hak ve Özgürlükler”
3. Sınırlamanın Uluslararası Hukuka Uygun Olması
4. “Kanunla” Sınırlama
A. Genel Olarak
B. “Karşı İşlem” Uygulaması
C. “Karşı Önlemler” ve “Karşılıklılık”
a. Genel Olarak
b. Türk Hukuku
Ç. Yabancılara İlişkin Yasaların Dağınıklığı
III. Türk Hukukunda Yabancı Türleri
1. Giriş
2. Ayrıcalıklı Yabancılar
A. “Türk Soylu” Olan Yabanc›lar
B. KKTC Yurttaşları
C. Eski Türk Vatandaşları
a. Türk Vatandaşlığından İzinle Çıkmış Olanlar
b. Çıkma Dışında Yollarda Türk Vatandaşlığından Ayrılmış Olanlar
Ç. Bir Türk Vatandaşı ile Evli Yabancılar
3. Öteki Yabancı Türleri
A. Göçmenler (Muhacirler)
B. Mülteciler ve Sığınmacılar

İKİNCİ KESİM Yabancıların Türkiye’de Yararlanabilecekleri Haklar
I. Giriş
II. Yabancıların Türkiye’ye Girmeleri
1. Giriş
2. Pasaport Kanunu
A. Giriş-Çıkış Kapıları
B. Pasaport (ya da Pasaport Yerine Geçecek Bir Belge) Bulundurma Zorunluluğu
a. Pasaportu veya Pasaport Yerine Geçecek Belgesi Olmaksızın Gelenler
aa. Türk Vatandaşları
bb. Yabancılar
C. Vize Zorunluluğu
Ç. Vize Türleri
a. Türkiye’ye Tek Giriş Vizesi
b. Türkiye’ye Sayısız (Müteaddit) Giriş Vizesi
c. Transit Vizesi
ç. Türkiye’ye Dönüş Vizesi
D. Vize Bağışıklığı
a. Pasaport Kanunu’na Göre
b) Uluslararası Antlaşmalara Göre
E. Türkiye’ye Girmesi Yasak Kimseler
F. Türkiye’ye Girişle İlgili Olarak “Karşı Önlem” Uygulanması
G. Savaş ve Olağanüstü Haller
H. “Göçmen Kaçakçılığı”
III. Yabancıların İkamet, Seyahat ve Yerleşme Özgürlüğü
1. YİSK Açısından
A. Genel İlkeler
B. Bakanlar Kurulu’nca Türkiye’nin Belirli Yörelerine İlişkin Olarak Konulabilecek Sınırlamalar
C. İkamet Tezkeresi Alma Zorunluluğu
Ç. İkamet Tezkeresi Alma Zorunluluğunun Kalktığı Haller
D. Özel Hallerde Verilen İkamet Tezkereleri
a. Türkle Evli Olan Yabancılar
b. Yabancı Çiftlerin Durumu
c. Yabancı Öğrenciler
ç. Turizm Amacı ile Kısa Süreli ya da Tedavi Amacıyla Gelmiş Olan Yabancılar
d. Çalışma Amaçlı İkamet
e. KKTC Yurttaşları
E. İkamet Tezkeresi İsteminin Reddolunacağı Haller
F. İkamet Tezkeresinin Süresi ve Yenilenmesi
G. İkamet Tezkeresi Verilmemesinin Sonucu
2. Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Belgeleri Kanunu Açısından
A. Birinci Derece Kara Askeri Yasak Bölgeler
B. İkinci Derece Kara Askeri Yasak Bölgeler
3. Köy Kanunu Açısından
IV. Yabancıların Çalışma Özgürlüğü
1. Giriş
2. Türk Hukukunda Yabancıların Çalışma Özgürlüğü
A. Giriş
B. Yabancıların Türkiye’de Çalışmasının Bağlı Olduğu Koşullar
a. Çalışma Vizesi
b. YÇİK ile Getirilen Temel İlkeler
aa. Yabancının Çalışmasının “İzne” Bağlı Olması
bb. “Karşılıklılık” İlkesi
cc. “Sektörel” Temelde Sınırlama
çç. Belirli Bir Mülki Birimde yada Coğrafi Alanda Sınırlama
c. YÇİK’nin Kapsamı Dışında Olanlar
C. Çalışma İzni
a. Giriş
b. Çalışma İzni Türleri
aa. Süreli Çalışma İzni
bb. Süresiz Çalışma İzni
cc. Bağımsız Çalışma İzni
çç. Ayrıksı (İstisnai) Çalışma İzni
Ç. İkamet Tezkeresi Alma Zorunluluğu
D. Çalışmayı Bildirme Yükümlülüğü
E. Mevzuatta Önleyici Kuralın Bulunmaması
V. Yabancıların Örgütlenme Hakları
1. Giriş
2. Dernek Kurma, Derneğe Üye Olma ve Dernek Etkinliklerine Katılma Hakkı
A. Dernek Kurma (Kurucu Olma) Özgürlüğü
a. Dernek Kurma Hakkı
b. Dernek Üyesi Olma Hakkı
c. Dernek Üyeliğiyle İlgili Öteki Haklar
3. Sendika Hakkı
4. Siyasal Örgütlenme Hakkı
VI. Yabancıların Medeni Hukuk Alanındaki Hakları
1. Evlenme Hakkı
A. Giriş
B. Konsolosluk Evlenmeleri
C. Türk Hukuku
a. Giriş
b. Günümüzdeki Hukuksal Durum
aa. Yabancı (Göstermelik) Evlenmeler
bb. Yabancıların Türkiye’de Evlenmesi
cc. Yabancı Konsolosların Türkiye’de Evlendirme Yetkisi
çç. Yurt Dışında Türk Vatandaşlarının Yerel Makamlar Önünde Evlenmeleri
dd. Yurt Dışında Türk Konsolosların Evlendirme Yetkisi
2. Yabancıların Eşya ve Miras Hukuku Alanındaki Hakları
A. Giriş
B. Taşınır Mallar Üzerindeki Mülkiyet ve Miras Hakları Açısından
C. Taşınmazlara İlişkin Mülkiyet ve Miras Hakları Üzerindeki Sınırlamalar
a. Gerçek Kişiler
aa. Karşılıklılık
bb. Yasal Sınırlamalar
b. Tüzel Kişiler (Ticaret Şirketleri)
aa. Genel İlkeler
bb. Kazanılmış Haklar
cc. Yasal Ayrıksı Durumlar (İstisnalar)
Ç. Yabancıların Sınırlı Ayni (Nesnel) Haklardan Yararlanması
a. Yabancı Uyruklu Gerçek Kişiler
b. Yabancı Uyruklu Tüzel Kişiler
c. Değerlendirme
D. Uluslararası Sözleşmeler
E. Doğrudan Yabancı Yatırımlar ile İlgili Özel Düzenlemeler
a. Genel Bakış
b. Yabancı Sermayeli Şirketlerin Taşınmaz Edinimleri ve Sınırlı Ayni Haklardan Yararlanmaları
VII. Türkiye’de Eğitim-Öğretim Özgürlüğü Açısından Yabancıların Durumu
1. Genel Olarak
2. Yabancıların Türk Öğretim Kurumlarından Yararlanma Hakkı
A. Giriş
B. Okul Türleri
a. Yabancıların Yararlanmasına Kapalı Okullar (Azınlık Okulları)
b. Sadece Yabancıların Yararlanabileceği Öğretim Kurumları
c. Vatandaş ile Yabancının Eşit Biçimde Yararlanabildiği Öğretim Kurumları
ç. Niceliksel Sınırlamanın Yapıldığı Öğretim Kurumları
d. Niteliksel Sınırlamanın Yapıldığı Öğretim Kurumları
aa. Karşılıklılık Koşulunun Arandığı Öğretim Kurumları
bb. Karşılıklılığa Ek Olarak İzin yada Onayın Arandığı Öğretim Kurumları
3. Yabancıların Türkiye’de Öğretmenlik Yapabilmeleri
4. Yabancıların Öğretim Kurumu Açma Özgürlüğü
A. Tarihçe
B. Günümüzdeki Durum
C. Yabancı Okulların Kapasite Arttırımı ve Devredilmeleri
Ç. Yabancı Okullar ve Milletlerarası Okulların Denetimi
D. Yabancı Okullarda Müdür Yardımcılığı
VIII. Yabancıların Türkiye Dışına Çıkışlarının Engellenmesi
1. Genel Kural
2. Niteliği Gereği, Sadece Yabancılara Özgü Olanaklar
3. Türkiye Dışına Çıkışın Engellenmesi
A. Mahkemece Pasaport Verilmeme Kararı Alınması
B. Mahkeme Kararı ile “Yurt Dışına Çıkış” Yasağı Konulması
C. Cumhuriyet Savcısınca Konulabilen “Yurt Dışına Çıkma Yasağı”
Ç. Yurt Dışına Çıkmaları, İdarece “Sakıncalı” Görülenler
IX. Yabancıların İstençlerine Bakılmaksızın Ülke Dışına Çıkarılmaları
1. Sınırdışı Edilme
A. Giriş
a. Genel Olarak
b. “Sınırdışı” Etme İşleminin Seyahat (Hareket) Özgürlüğü ile İlişkisi
B. “Uyruk Sınırdışı Edilemez” İlkesi
a. Genel Olarak
b. “Eski” Uyrukların Durumu
C. AİHS ve Sınırdışı Etme
a. AİHS’ye Ek 4. Protokol ve Sınırdışı Etme
b. AİHS’ye Ek 7. Protokol ve Sınırdışı Etme
Ç. Türk Yasalarında “Sınırdışı” Etmeye İlişkin Düzenlemeler
a. Giriş
b. Sınırdışı Etme Nedenleri
aa. Önleyici Tedbir Olarak Sınırdışı Etme (YİSK m. 19 ve YİSK m. 21/son)
bb. İdari Yaptırım Olarak Sınırdışı Etme (Pas. K. m. 34 ve YİSK m. 20)
cc. Ağır Ceza Mahkemesi’nin Görevine Giren Suçun Tamamlayıcı Yaptırımı Olarak Sınırdışı Edilme (YİSK m. 22/I)
çç. Cezaların İnfazı Hakkında Kanuna Göre Sınırdışı Etme
D. Sınırdışı Etme Usulü
a. Yetkili Makamlar
b. Sınırdışı Etme İşleminin Biçimi
E. Sınırdışı Etmenin Sonuçları
F. Sınırdışı Edilmenin Yargısal Denetimi
2. Sanıkların (Suçluların) Yabancı Devlete Verilmesi
A. Giriş
B. Türk Hukukunda Durum
X. Düzgün Yargıdan Yararlanma Hakkı (Hak Arama Hürriyeti)
1. Giriş
2. Yabancılarla İlgili Özel Durumlar
A. Hukuk Davalarında Teminat Yatırma Yükümlülüğü
B. Ceza Yargılaması Açısından Yabancının Durumu
C. İdari Yargılama Açısından Yabanc›n›n Durumu
XI. Tutuklu ve Hükümlü Durumundaki Yabancıların Hakları
1. Tutuklu ve Gözaltında Bulunan Yabancıların Durumu
A. Genel Olarak
B. Mülteci/Sığınmacılar Açısından
C. Uygulamada Karşılaşılabilecek Sorunlar
a. İlgili Yabancı Kişi, Haber Verilmesini İstemezse
b. Yabancının Kimlik Bilgileri Saptanamazsa
c. Yabancının Birden Çok Uyrukluğu Varsa
ç. Bildirim Yapılmasında “Süre” Sorunu
d. Konsolosluk Görevlisiyle Görüşmenin “Mahremiyeti”
e. Tutuklunun Yurtsuz (Vatansız) Olması
f. İlgili Yabancı Devletle, Konsolosluk İlişkisi Kurulmuş Değilse
Ç. Uluslararası Adalet Divanı’nın Konuyla İlgili Kararları
a. LaGrand Kardefller Davası
b. Mexico v. U.S.A. (2004) Kararı
2. Hükümlü Olarak Cezaevinde Tutulan Yabancının Durumu
Kaynakça
Kavram Dizini
Madde Dizini

1935’te İstanbul’da doğdu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni 1959’da bitirdikten sonra aynı fakültede doktora yapan Aybay, 1964’te Columbia Üniversitesi’nde Mukayeseli Hukuk masterini tamamladı. 1973’te doçent, 1980’de de profesör oldu. ODTÜ’de Kamu Yönetimi bölümü başkanlığı, ODTÜ İdari İlimler Fakültesi Dekanlığı ve A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi (SBF) dekan yardımcılığında da bulunan Rona Aybay, 12 Eylül’den sonra YÖK’ün 1402 sayılı yasaya dayandırdığı bir kararla üniversiteden uzaklaştırıldı; 7 yıl sonra Danıştay kararıyla üniversiteye döndü. Avrupa Konseyi Irkçılık ve Hoşgörüsüzlükle Savaşım Komisyonu ile Bosna-Hersek’teki insan hakları ihlâllerini incelemekle görevli AGİT komisyonu üyeliklerinde bulunan Aybay, Bosna-Hersek İnsan Hakları Mahkemesi’nde, kurulduğu 1996 yılından, kapandığı 2003 yılına kadar Avrupa Konseyi tarafından seçilmiş uluslararası yargıç olarak görev yapmıştır. Aybay, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin etkenliğini arttırmak üzere, Avrupa Konseyi’nce oluşturulan 11 üyeli “Akil Kişiler Grubu”na üye seçilmiştir. 2006-2011 yıllarında Türkiye Barolar Birliği İnsan Hakları Merkezi Başkanı olan Prof. Dr. Rona Aybay’ın Faşizm (Murat Sarıca ile birlikte, 1962), Karşılaştırmalı 1961 Anayasası (1963), Robert Owen (1970, 2005 ve 2012) ve Yurttaşlık (Vatandaşlık) Hukuku (1982, yeni basım 2006), Esra Dardağan ile birlikte Yasaların Uluslararası Düzeyde Çatışması (Kanunlar İhtilafı) (2005) ve Yabancılar Hukuku (2005, yeni basım 2007), Uluslararası Yargı (2013), Tarih ve Hukuk Açısından Konsolosluk (2009), İnsan Hakları Hukuku (2015), İnsan Hakları Evrensel Bildirisi (2016), Kamusal Uluslararası Hukuk (Elif Oral ile birlikte, 2016), Genel Kamu Hukuku (2017), An Introduction to Law (altıncı basım 2018) gibi kitapları vardır. Yazar, Yakın Doğu (KKTC) Üniversitesi’nde ders vermektedir.