Almanya, Rusya ve Türkiye’de Etnisite Rejimleri ve Milliyet

BİRİNCİ KISIM Kuramsal Çerçeve ve Bulgusal Genel Bakış

BİRİNCİ BÖLÜM Etnisite Rejimleri: Almanya, Sovyetler Birliği, Sovyet-sonrası Rusya ve Türkiye’nin Karşılaştırmalı Analizi
Etnisite ile İlgili Devlet Politikalarında Süreklilik ve Değişim Bilmecesi
İddia: Etnisite Rejimlerinde Devamlılık ve Değişimi Açıklamak
Ulusun Yeni Bir Tipolojisi Olarak Etnisite Rejimleri: Üyelik ve İfade Ekseninde Tek Etnili, Çok Etnili ve Anti-Etnik Rejimler
Etnisite: “Ortak Soya Olan Öznel İnanca” Dayanan Bir Toplumsal Kategori
Etnisite Rejimlerinin Semptomu Olan Politikalar Demeti: Bir Tane Politikayı Değiştirmenin Bile Zorluğu
Değişik Etnisite Rejimlerinde Çeşitliliği Düzenleme Biçimleri: Asimilasyon, Segregasyon, Oydaşma
Almanya, Sovyetler Birliği, Sovyet-sonrası Rusya ve Türkiye’de Etnisite Rejimleri
Göçmenler veya Yerliler mi, Yoksa En Büyük Etnik Demografik Meydan Okuyuş mu?
Sorgulanan Kilit Politikalar
Etnisite Rejimlerinde Devamlılık ve Değişim İçin Alternatif Açıklamalar: Devletin Çöküşü, Sınırların Değişimi, Uluslararası Aktörler, Normlar ve Küresel Akımlar
Etnik Rejim Değişimi Teorisi: Karşıt-seçkinler, Etnisite ve Ulus Üzerine Yeni Bir Söylem ve Siyasi Hegemonya, Kilit Politikalardaki Değişimi Açıklıyor
Değişim İçin Bu Unsurlar Neden Ayrı Ayrı Gerekli ve Birlikteyken Yeterlidir: Çıkar, Fikir ve Kısıtlamaların Önemi
Almanya, Sovyetler Birliği, Sovyet-sonrası Rusya ve Türkiye’de 1950’lerden Beri Yapılan Başarılı ve Başarısız Etnisite Rejimi Değişimi Girişimlerine Kısa bir Bakış
Almanya, 1949-2005
Sovyetler Birliği ve Rusya Federasyonu, 1953-1997
Türkiye, 1950-2009
Etnisite Rejimlerinde Devamlılık ve Dönüşüm: Siyaset Bilimi ile Karşılaştırmalı Etnisite ve Ulusallık Politikaları Çalışmalarına Katkılar

İKİNCİ KISIM Almanya

İKİNCİ BÖLÜM Almanya’da Tek Etnili Rejime Meydan Okumak, 1955-1982
Tek Etnili Rejim Etnik Çeşitlilikle Karşılaşıyor: İşçi Alımları Döneminde Alman Ulusu ve “Misafirleri”, 1955-1973
Yeni Fikirler Geliştirmeden İktidara gelen Karşıt-seçkinler ve Başarısız Reform Girişimleri: Yeni Etnik Çeşitliliğe Sosyal-Liberal Koalisyonun Yaklaşımı, 1969-1982
Bund Länder Komisyonu (1977) Kühn Memorandumu’na (1979) Karşı: Segregasyon/Dışlama mı yoksa Asimilasyon/ Dahil Etme mi?
Siyasi Partilerin Ulusallık Söylemleri: Ulusun Kurgulanmasında Etnisite, Göç, Demografi ve Güvenlik
Etnisite, Göç ve İltica: BLK’nın Dayattığı Söylemsel Tıkanma
Demografik Açık: Ulusa Karşı Varoluşsal Bir Tehdit ve İki Çözüm
Misafir İşçiler ve İşsizlik Üzerine Söylemin Uluslararası Boyutu ve Güvenlik Konusu Haline Gelmesi
Yeni Bir Söylem veya Siyasi Hegemonyanın Yokluğunda Karşıt-seçkinler Ne Başarabilir? Bir Kurumsal Tabakalaşma Örneği Olarak Güvenceli İkamet İzni
BLK tarafından Dayatılan Söylemsel Tıkanma ve Siyasi Hegemonya Noksanlığı

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Asimilasyoncu Söylem ve Siyasi Hegemonyanın Kurulması: Tek Etnili Rejimden Anti-etnik Rejime Geçiş, Almanya, 1982-2000
Kemikleşmiş Tek Etnili Rejim: Muhafazakâr-Liberal Koalisyonu, 1982-1998
BLK Kararlarına Dayalı Devamlılık: Muhafazakâr Bir Yaklaşım Değişimi
Heidelberg Manifestosu
Rückkehrbereitschaft: Göçmenleri “Anavatanlarına” Geri Göndermek?
Sivil ve Siyasi Haklar için Göçmenlerin Mücadelesi ve Almanya’da Etnisite ile Ulus Üzerine Yeni Bir Söylemin Yapılışı: IGI, Yeşiller ve Sendikalar
IGI: Göçmen Aktivizminde Yeni Bir Dönem
Yeşiller’in Göç, Etnisite ve Ulusallık Üzerine Yeni Söylemi: “Federal Cumhuriyet’in Toplumsal ve Siyasal Düzeninde Güney Afrika’dan Bir Parça”
Göçmen Kökenli Politikacılar ve Yeşiller
Alman İşçi Sendikaları ve Göçmenlerin Siyasal ve Sivil Haklar Mücadelesi
Söylemsel Eklemlenme ve Siyasi Nüfuz Mekanizmaları, 1982-1990
Ulusallık Üzerine Sol-Liberal Söylemin Yükselişinin Çoklu Bağlamı: Mülteci Krizi, İki Almanya’nın Birleşmesi, Yabancılara Saldırılar, Aussiedler Göçü, ve Demografi
Büyük Siyasi Partiler ve Almanya’nın Yeniden Birleşmesinin Ardından Yabancılara Saldırılar
Alman Akademisi, Uzmanlar Lobisi ve Söylem Savaşları
Yeni Söylemiyle Karşıt-Seçkinler ve Asimilasyonculuğun Hegemonyası: SPD-Yeşiller Hükümeti ve Yeni Vatandaşlık Kanunu, 1998-1999
Yeni Vatandaşlık Kanununun Vatandaşlığa Alıma Etkisi: Alacalı bir Resim
Demografik Kriz ve Yeni Bir Ulusal Strateji: Süssmuth Komisyonu
Siyasi Partilerin Tercihleri ve Anti-etnik Rejimin İstikrarı
Ulusallığı Yeniden Tanımlamak: İslâm ve Alman Kimliği üzerine Son Tartışmalar
Sonuç: Almanya’da Etnik Rejim Değişimi, 1955-2011

ÜÇÜNCÜ KISIM Türkiye

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Türkiye’de Etnisite Rejimine Meydan Okumak: Alevi ve Kürtlerin Tanınma Talepleri
Giriş, Bilmece, ve Tez
Tarihsel ve Karşılaştırmalı Perspektifte Türkiye’nin Anti-etnik Rejimi
Türkiye’de Etnik Rejim Değişimini Belirleyen Etkenler: Karşıt-seçkinler, Etnisite ve Ulus Üzerine Yeni Bir Fikir ve Siyasi Hegemonya
Statüko: Türk Ulusallığının Anti-etnik ve Tek Dinli Tanımı
Kürtler, Aleviler ve Diğerleri: Türkiye’nin Etnik Demografisi
Cumhuriyet’in Kuruluşu ve Tek Parti Rejimi’nde Aleviler, 1923-1950: Alevilerin Cumhuriyet’le Özdeşleşmelerinden, CHP’ye Yabancılaşmalarına
Cumhuriyet’in Kuruluşu ve Tek Parti Döneminde Kürtler, 1923-1950: Milli Mücadele’de İttifaktan, CHP’den Uzaklaşmaya
Demokrat Parti’ye yönelik Alevi ve Kürt Desteği, 1946-1960: Etnisite ve Ulusallık Üzerine Yeni Bir Söylemi Olmayan Hegemonik Karşıt-Seçkinlerin Ortaya Çıkışı
DP’nin Kürtlerle ve Alevilerle İlişkisi: Kemalizm Eleştirisi ile Sosyoekonomik Kalkınma Vaadi Arasında
Etnisite ve Ulusallık üzerine Yeni Söylemlerin Kuluçka Dönemi ve Etnik Tabanlı Siyasi Partilerin Yaygınlaşması, 1960-1980: YTP, TİP, TBP ve MSP
YTP, Azizoğlu-Bekata Tartışması ve Gürsel’in Alevi İnisiyatifi (1961-1965)
Türkiye İşçi Partisi (TİP) ve Sosyalist Söylemde Etnisite ve Ulus (1965-1971)
Birlik Partisi ve Alevi Kimliğinin Siyasallaşması (1966-1980)
CHP Sola Dönüyor: Aleviler, Kürtler ve Bülent Ecevit’in CHP’si (1972-1980)
Kemalizm’e İslâmcı Eleştiri: Milli Selamet Partisi ve Etnik Çeşitlilik
Karşıt-Seçkinlerin Ortaya Çıkışı ve Yeni Söylemlerin Kuluçka Dönemi

BEŞİNCİ BÖLÜM Sosyal Demokrasiden İslâmi Çokkültürcülüğe: Türkiye’nin Etnisite Rejiminde Başarısız ve Başarılı Reform Girişimleri (1980-2009)
Türkiye’nin AKP iktidarında Asimilasyondan Çokkültürcülüğe Yönelmesi
1980 Darbesi’nin Etkisi: Alevi ve Kürt Mobilizasyonunun Ayrılan Yolları, Sosyal Demokrasi ve İslâmi Çokkültürcülüğün Yükselişi (1980-1990)
Şehirleşme ve 1980 Askerî Darbesinin Alevi Talepleri üzerindeki Etkisi
Sosyal Demokrasi ve İslâmcılık: Rekabet İçindeki Karşıt-seçkinler ve Yeni Söylemler
Etnisite Üzerine Yeni Fikirleri olan Karşıt-seçkinler: Sosyal Demokratların Birçok Başarısızlığı, 1991-1995
Etnisite Üzerine Yeni Fikirleri Olan Karşıt-seçkinlerle Koalisyon: İslâmcı Bir Başlangıç olarak RP-DYP Hükümeti, 1996-1997
Aleviler ve Kürtler ile Sol arasındaki Bağın Kopuşu: SHP’den (Tekrar) CHP’ye
İslâmcı Çokkültürcülük Vizyonuna Sahip Karşıt-seçkinlerin Siyasi Hegemonyası: AKP ve Etnik Çeşitliliğin Tanınması, 2002-2012
Seçmene Dair Saikler ve Siyasi Hegemonya: Kürtlerin AKP’ye Desteği
Reformun Söylemsel Kaynakları: İslâmcı, Liberal ve Revizyonist Entelijansiyalar
Kemalizm’e Yönelik Eleştirel Tutumlar: Türkiye’deki Reformcu Hareketlerin Mihenktaşı
AKP’nin Azınlık Dilleri Reformu ve Alevi Açılımı: Tepkiler ve Yayılma
Bir Yayılma Örneği: İki Aşamalı Bir Süreç Olarak “Alevi Açılımı”
Diğer Azınlık Gruplarının Talepleri ve Türk Milliyetçisi Muhalefet
Ulusallığı Yeniden Tanımlamak: Türkiye’de Etnik Rejim Değişikliğinin Kalıcılığı
Türkiye’nin Asimilasyondan Uzaklaşarak Çokkültürcülüğe Yaklaşması: Karşıt-seçkinlerin, Etnisite ve Ulus üzerine Yeni Fikirlerin, ve Siyasi Hegemonyanın Rolü

DÖRDÜNCÜ KISIM Sovyetler Birliği ve Rusya Federasyonu

ALTINCI BÖLÜM Orada Olmayan Ulus: Sovyetski narod Söylemi, Ulus İnşası ve Pasaport Etnisitesi, 1953-1983
Bölümün Anahatları
“Rastsvet, Sblijeniye, Sliyaniye”: Oydaşmacılık ile Asimilasyon Arasındaki Gerilim
Asimilasyona Bir Engel ve Bir Ayrımcılık Aracı Olarak Pasaport Etnisitesi
Kruşçev’in Homojen Bir Toplum Yaratma Siyasaları: Bir Sovyet Ulusuna Doğru mu?
Daha Az drujba, Daha Çok sblijeniye: Kruşçev iktidarında Sovyetski narod (Sovyet Ulusu) Kavramının Yükselişi ve Hoşnutsuzları
Kruşçev Yönetiminde Etnisiteyi Pasaporttan Kaldırmak İçin Başarısız Bir Girişim
Brejnev ve Sovyetski narod: “Olgun Sosyalizm” Altında Bir Ulus
Brejnev İktidarında Sovyet Milliyetçiliğinin Yükselişi ve Hoşnutsuzları: Bir “Sovyet Etnisitesi” Var mı?
Brejnev Döneminde Kommunist Gazetesindeki Sovyet Ulusu
İktidarın Siyasi Dengesi: Sovyet Cumhuriyetlerini Merkeze Kıyasla Kuvvetlendirmek
Andropov’un Cüretkâr Teklifi: Gayrietnik Federasyon olarak Sovyetler Birliği?
Pasaport Etnisitesine Yönelik Değişen Algılar: Devletin Denetim Aracı mı Yoksa Bir Ulusal Güvenlik Tehdidi mi?
Erken 1980’lerde Sovyetski narod Söylemi: Önemli Kişi ve Kurumlar
Sonuç: Pasaport Etnisitesini Kaldırmak İçin Yapılan Başarısız Girişimleri Değerlendirmek

YEDİNCİ BÖLÜM Sovyet-sonrası Rusya’da Etnik Çeşitlilik ve Devlet İnşası: Etnisitenin Dahili Pasaportlardan Kaldırılması ve Sonuçları, 1992-2008
Eksik Halka: Pasaport Kimliği ve Rusya’da Ulus İnşası
Yeltsin, Etnik Mağduriyetler, Liberaller, Tişkov’un Rossian Ulusu ve Devlet İnşası
Başarısızlıktan Başarıya: Etnisitenin Dahili Pasaporttan Kaldırılması Süreci ve Siyasi Tepkiler
Daha İleri Bir Etnik Rejim Değişikliğine Hazırlık? Putin’in Etnik Okruglar ile Milliyetler Bakanlığı’nı Tasfiyesi, Valileri ve Polpredleri (Süper-Valileri) Ataması
Sonuç: Yeltsin Seçkinleri, Rossian Milliyetçiliği ve Hegemonik İktidar, Bir Etnik Rejim Değişiminin Belirtisi Olarak Pasaport Reformunu Açıklıyor

BEŞİNCİ KISIM Sonuç

SEKİZİNCİ BÖLÜM Etnisite Rejimlerinde Devamlılık ve Değişimin Dinamikleri
Alternatif Açıklamalara Dayanan Karşı Olgusal İhtimaller
Tipoloji ve Tezimin Sınırları: Etnisite Rejimlerinin Kökenleri ve Değişimin Önkoşulları
Bilhassa Dirençli Kurumlar Olarak Etnisite Rejimleri
Siyaset Bilimi ile Pratiği ve Etnik Rejim Değişiminin Dinamikleri
Etnisite Rejimlerinin Ahlâki ve Felsefi Temelleri
21. Yüzyılda Genişletilmiş Avrupa’da Farklılıkların Asimilasyonu ve Uzlaşması Önündeki Güçlükler: Etnik Çeşitlilikten Dinî Çeşitliliğe
Etnisite Rejimleri ve Dünya Çapındaki Dönüşümlerinin Dinamikleri: Benim Katkım ve
Gelecekteki Araştırmaların İstikameti

Kaynakça

Dizin

Bu kitapta, tarihleri paralellik arz eden üç ülke üzerine inanılmaz bir bilgi zenginliği bizi bekliyor. Aktürk; Almanya, Türkiye ve Rusya’nın modern tarihindeki bazı kritik dönüm noktalarını inceleyerek, etnik ilişkilerin ve etnik siyasetin, fazlasıyla katı rejimler altında yaşanan çok uzun dönemlerden sonra bile, nasıl radikal bir şekilde değişebileceğini gösteriyor. Yakın geçmişimizi anlamamıza yardımcı oluşunun yanısıra, bu kitap geleceğe dair düşünebilmenin araçlarını bize veriyor.
Reşat Kasaba, Washington Üniversitesi

Aktürk, etnik ve ulusal kavramları arasındaki kafa karışıklığı başta olmak üzere, bu konularda çok eskiden beri var olan kavramsal karmaşaya bir açıklık getiriyor. Ortaya koyduğu “etnisite rejimleri” kavramının devletin etnik politikalarını inceleyen akademisyenler tarafından yaygın bir şekilde benimsenmesi gerekir.
Dmitry Gorenburg, Davis Merkezi, Harvard Üniversitesi

Ulus oluşumu ve dönüşümü süreçlerinin karşılaştırmalı bir incelemesinin ibret verici bir örneği olan bu çalışmasında Aktürk, hususi mağduriyetlere ve yeni söylemlere sahip karşıt seçkinlerin iktidara gelmesi durumunda değişik etnisite rejimlerinin nasıl kendilerini dönüştürebildiklerini açıklıyor... Tarihsel çalışmalar ile dil ve toplumsal trendlerin derin bir analizini biraraya getiren Aktürk, kimlik çatışmalarının çözümüne yönelik bir pencere açıyor.
Ronald Grigor Suny, Michigan Üniversitesi

Yazar maharetle Almanca, Türkçe, ve Rusça birincil kaynakları ayrıştırıyor. Dipnotlar başlıbaşına zengin bir bilgi kaynağına karşılık geliyor... Aktürk’ün genel başarısı milliyetçilik ve etnisite konusunda uzmanlaşmış siyaset bilimcileri üç büyük ülkede yakın tarihte gerçekleşen gelişmeleri tabuları yıkan (putkırıcı) yorumlarıyla provoke etmiş olmasıdır.
Raymond Taras, Tulane Üniversitesi

[Bu kitap] önemli bir konuda son derece orjinal, iyi araştırılmış ve ikna edici bir iddia ortaya koyuyor… İster eskiden yerleşik etnik gruplar olsun isterse yakın zamanda gelmiş göçmenler olsun, bu devletlerin sınırları içindeki etnik diğerlerin nasıl yaklaştığının kapsayıcı bir incelemesini sunmak konusunda emsalsiz bir eser. Özellikle vatandaşlık siyasaları tartışması bu alana önemli bir katkı sunuyor ve devletin değişik gruplarla ilişkisine ilişkin sistematik bir kavramsallaştırmayı ortaya koyuyor.
Sherrill Stroschein, University College

Aktürk; arşiv materyalleri, mülakatlar, gazeteler ve seçim istatistikleri verilerine dayanarak, etnisite rejimlerinin devamlılığı ve değişimi üzerine, kuramsal olarak orjinal, bulgusal olarak derin, ve metodolojik olarak güçlü bir iddia ortaya koyuyor... Etnisite Rejimleri’nin yenilikçi yaklaşımlarından bir tanesi, çoklukla refah devleti rejimlerinin çalışılmasıyla özdeşleşmiş olan tarihsel kurumsalcılık ile etnisite ve milliyetçilik çalışmaları arasında kurduğu sezgisel bağ.  Bu vukuflu kombinasyon sayesinde, Aktürk, pekçok yeni kurumsalcının bahsettiği şekilde bir harici şokun yokluğunda dahi, kurumsal değişimin içsel dinamiklerini gösteriyor.
Serhun Al, Utah Üniversitesi

Anti-etnik rejimin en iyi örnekleri Fransa ve Türkiye iken, çok etnili rejimin en iyi örneği Sovyetler Birliği. Bu üç rejim de tarihsel süreç içerisinde krizler yaşadı ve değişimler yaşamak zorunda kaldı. Zaten şu rejim türü daha iyidir gibi bir yaklaşımım yok, zira üçünün de değişmek zorunda kalması, mükemmel diye adlandırılabilecek bir rejim türü olmadığını gösteriyor.
Şener Aktürk, 18 Haziarn 2015, Agos

http://www.agos.com.tr/tr/yazi/11916/cozum-surecinin-son-10-yilda-oldugu-sekilde-devam-etmesi-imknsiz

Şener Aktürk, Boğaziçi’nde bir yaz okulunda aldığım milliyetçilik dersiyle tanıdığım ve sonrasında ilgiyle takip ettiğim bir akademisyen. UC Berkeley’de doktorasını tamamladıktan sonra Türkiye’ye dönen Aktürk, tersine beyin göçü için çok güzel bir örnek. Geçtiğimiz günlerde aldığı ‘Kadir Has Gelecek Vaad Eden Bilim İnsanı Ödülü’ de bu gerçeği teyid eden bir gösterge oldu. Aktürk, Türkiye’ye döndüğü günden bu yana akademik ürünleriyle ülkesine değer katmaya devam ediyor.
Abdullah Taha Orhan, 14 Mayıs 2015, Star

https://www.star.com.tr/kitap/turkiyede-etnisite-rejimleri-ve-milliyet-haber-1028800/

_

Şener Aktürk

Şener Aktürk 1981’de İzmit’te doğdu. İstanbul’da Koç Özel Ortaokulu ve Lisesi’nden mezun oldu. Lisans eğitimini ve yüksek lisansını Chicago Üniversitesi’nde (1999-2003), ikinci yüksek lisansını ve doktorasını Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley’de (2003-2009), doktora sonrası araştırma ve ziyaretçi öğretim üyeliğini Harvard Üniversitesi’nde (2009-2010) tamamladı. 2010 yılından bu yana Koç Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde öğretim üyeliği yapmakta olan Aktürk’ün, 2013 yılında Regimes of Ethnicity and Nationhood in Germany, Russia, and Turkey (Cambridge University Press, 2012) adlı kitabı milliyetçilik ve etnik çalışmalar alanında yayınlanan en iyi kitaba verilen Joseph Rothschild ödülünü kazandı. Türkçe makale, söyleşi, ve gazete yazılarını derlediği Türkiye’nin Kimlikleri (Etkileşim, 2013) başlıklı bir kitabı 2013 yılında yayınlandı. Aktürk’ün aldığı ödüller arasında Peter Odegard Ödülü (2006), Sakıp Sabancı Uluslararası Araştırma Ödülü (2010), Baki Komsuoğlu Sosyal Bilimler Teşvik Ödülü (2011) ve Joseph Rothschild Kitap Ödülü’nün (2013) yanısıra, Avrupa Komisyonu Marie Curie Uluslararası Yeniden Entegrasyon Hibesi (2010-2014) yer almaktadır.

---