Mekânsal değişkenler insan davranışını nasıl etkiler? Mekânın insan psikolojisi üzerindeki etkileri nelerdir? Psikoloji açısından 60’lı yıllara kadar, davranışın içinde oluştuğu mekân, ya kontrol edilmesi gereken bir “ilgili, karıştırıcı değişken” ya da en iyi ihtimalle, insan davranışını nasıl etkilediği betimlenmeye çalışılan edilgen bir arka plan olarak ele alınmıştır. Fakat 60’ların dünyasında kentleşme olgusunun hız kazanmasıyla ve modern kentsel yaşamın ortaya çıkardığı sorunların giderek yoğunlaşması, çeşitlenmesi ve daha görünür hale gelmesiyle birlikte, kentin fiziksel boyutlarına, kentsel mekanizmalara ve etkin bir değişken olarak mekâna disiplinlerarası bir ilgi oluşmuş ve bu ilgi sadece psikoloji alanında değil pek çok diğer disiplin açısından da mekânın taşıdığı anlamı değiştirmiştir. Melek Göregenli bu çalışmasında çevre psikolojisinin sosyal psikolojinin bir alt dalı olmanın yanı sıra, kendi epistemolojisini kurarak bir alt dal olmanın çok ötesine geçtiğini gösteriyor. İnsanlar, içinde yaşadıkları çevreyi nasıl anlamlandırmaktadırlar? Zihinlerinde mekânla ilgili ne tür bir tasarım oluşmaktadır? Çevresel alanlar hangi yanlarıyla algılanmakta ve belleğe kaydedilmektedir? Bu sorularla hareket eden çevre psikolojisi, alan çalışmaları ve niteliksel yöntemiyle edilgen mekânın dinamik bir değişken haline dönüşmesini sağlıyor.

BİRİNCİ BÖLÜM Çevre Psikolojisi Açısından İnsan-Mekân İlişkileri
Çevre Psikolojisi Nedir?
Çevre Psikolojisinin Temel İlkeleri (Ayırıcı Özellikleri)
Çevre Psikolojisinin Kökenleri
Psikolojik Arka Plan
Mimari Arka Plan
Coğrafi Arka Plan
Bugün ve Gelecek

İKİNCİ BÖLÜM Çevrenin Algılanması ve Temsili
Fiziksel-Nesnel Çevreye İlişkin Kavramlar
Zihinsel Temsile İlişkin Kavramlar
Mekânsal İmajlar
Genetik Yaklaşım
Çevre Algısı Sürecinde Zihinsel Haritalar

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Mahremiyet
Tanımlar ve Yaklaşımlar
Westin’in Durumsal Yaklaşımı
Çok Boyutlu - Gelişimsel Yaklaşım
Diyalektik Yaklaşım
Sosyal Girme-Sızma Kuramı
Mahremiyeti Düzenleme Kuramı
Kişisel Değişkenlerin Etkileri
Kişiliğin Etkisi
Fiziksel Ortamın Etkileri
Toplumsal Durumun Etkileri

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Kişisel Mekân ve Alansallık
Hall’ın Proksemi Kavramı
Mesafe Kurallarına Kültürün Etkisi
Kişisel Mekân
Mekânsal Davranışa Yaş ve Cinsiyetin Etkisi
Grup Mekânı
Sosyopet ve Sosyofuj Mekân
Gruba Özgü Davranış Ortamları
Mahrem, Yarı-Mahrem ve Kamusal Mekân
Mekânın Zamansal Organizasyonu
Alansallık
Hayvanların ve İnsanların Alansallık Deneyimlerindeki Farklılıklar
Alansallığı Etkileyen Faktörler
Kalabalık ve Yoğunluk Yaşantısı

BEŞİNCİ BÖLÜM Ev ve Yerleşim Çevreleri
Ev ve Yerleşim Çevrelerine İlişkin Kavramsal Ayrımlar
Fenomenolojik Yaklaşım
Diyalektik Yaklaşım
Evin Diyalektik Analizi
Kimlik/Birliktelik Diyalektiği
Ulaşılabilirlik/Ulaşılamazlık Diyalektiği
Bağlamsal, Transaksiyonel Yaklaşım
Christmas Street Çalışması
Evle İlişkisi İçinde Sosyal Değişme
Ev ve Yerleşim Çevrelerine İlişkin Doyum
Yaşama Çevrelerine Yönelik Doyum
Yaşama Çevrelerine İlişkin Doyum Konusunda Yapılan Çalışmalar

ALTINCI BÖLÜM Yere Bağlılık ve Yer Kimliği
Yerin Anlamları
Ayırt Etme
Değer Biçme/Değerlendirme
Süreklilik ve Değişim
Yere Bağlılık ve Yer Kimliği
Kent Kimliği ve Topluluğa Aidiyet Duygusu
Yer Kimliğine Söylem Yaklaşımı
Benliği ve Diğerini Konumlandırma Üzerine Söylemci Bir Yaklaşım: Güney Afrika Araştırma Programı

YEDİNCİ BÖLÜM Çevresel Tasarım Süreci
Katılım
Topluluk Psikolojisi’nin Yaklaşımı
Çevresel Tasarıma İlişkin Kavramlar
Tasarım Seçeneklerine Karşı Sosyal Direnç Karşı Koyma, Direnme
Tasarımın Farkında Olma ve Tasarım Kararlarına Grubun Katılımı
Kullanıcının İhtiyaçlarına ve Tasarım Sürecindeki Katkılarına Olan Duyarlılığın Önemi
Çevresel Eğitim ve Tasarım Seçenekleri
Davranışsal Kriter Seçimi
Davranış Temelli Tasarımda Etkili Değişkenler Tasarım Sürecini Hayata Geçirmeye İlişkin Bazı Modeller
Çevresel Kalite Göstergelerini Kurma Modeli
Tasarım Döngüsündeki Beş Aşama (Cassidy, 1997)
Disiplinlerarası Süreç Modeli
Hak Olarak Kent Planlamasına Katılım
Sonuç
Kaynakça
Dizin

_

Melek Göregenli

Melek Göregenli, lisansüstü çalışmalarını Ege Üniversitesi’nde Çevre Psikolojisi alanında yaptı. Çevre Psikolojisi, Kültürlerarası Psikoloji ve Politik Psikoloji alanlarında çalışmaları bulunuyor. Bu alanlarda ulusal ve uluslararası düzeyde yayınlanmış çok sayıda kitap ve makaleleri bulunmaktadır. Şiddet ve İşkence’nin meşrulaştırılmasının sosyal psikolojik arka planını anlamaya yönelik İzmir ve Diyarbakır’da yapılmış alan araştırmalarına dayanan çalışmaları yayınlanmıştır. Son dönemde, muhafazakarlığın sosyal psikolojik dinamikleri üzerine, özellikle Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne giriş sürecini temel alan çalışmalar sürdürmektedir. Göregenli, halen Ege Üniversitesi Psikoloji Bölümü’nde, sosyal psikoloji anabilim dalındadır.