Doğa ve Kültürün Ötesinde
Ünlü antropolog Claude Lévi-Strauss’un varisi olarak devraldığı Sosyal Antropoloji Laboratuvarı’nı yöneten Philippe Descola, bu eserinde, Batı’nın doğa ile kültür arasında yapageldiği ayrımın başka toplumlarda bu şekilde kurulmadığını gösterirken, bu konuda hâkim olan natüralist bakış açısını da antropolojik bir tahlile tabi tutuyor. Amazon ormanlarında yıllar süren saha çalışması ile bir dizi başka araştırmanın sonuçlarını karşılaştıran Descola, insanların çevrelerindeki varlıklarla ilişki kurma biçimlerinin sonsuz olmadığını, onlara içsellik ve fiziksellik atfetme biçimlerinin dört temel ontolojiye ayrılabileceğini savunuyor: İnsan olan ve olmayanlar arasında maddi ve manevi sürekliliği öne çıkaran totemizm; dünyanın öğeleri arasında bir süreksizlikler ağı gören analojizm; insan olmayanlara insanların içselliğini atfederken, onları birbirlerinden bedenleriyle ayıran animizm ve bizi insan olmayanlara maddi sürekliliklerle bağlarken, aynı zamanda kültürel yetilerimizle de onlardan ayıran natüralizm. Philippe Descola bu kitabında, Avustralya yerlilerinin rüya resimlerinden Amazon ormanlarındaki animist maskelere, Sibirya platolarındaki kabilelerin mübadele geleneklerinden natüralist Batı’nın “doğa” adını verdiği alanı en ince noktasına kadar, antropoloji için bir devrim sayılabilecek radikal bir karşılaştırmaya girişiyor.
Giriş
BİRİNCİ BÖLÜM Aldatan Doğa
1 Süreklilik Figürleri
2 Yabanıl ve Evcil
Göçebe Alanlar
Bahçe ve Orman
Tarla ve Çeltik Tarlası
Ager (Tarım Arazisi, Ekilebilir Alan) ve Silva (Orman)
Çoban ve Avcı
Roma Doğası, Hersinyen Ormanı, Romantik Doğa
3 Büyük Bölünme
Manzaranın Özerkliği
Phusis’in Özerkliği
Yaradılışın Özerkliği
Doğanın Özerkliği
Kültürün Özerkliği
Düalizmin Özerkliği
Dünyaların Özerkliği
İKİNCİ BÖLÜM Deneyimin Yapıları
2 Pratiğin Şemaları
Yapı ve İlişki
Yakın Olanın Bilgisi
Şematizmler
Farklılaşma, İstikrar, Benzerlik
5 Kendiyle İlişki, Başkasıyla İlişki
Tanıma Biçimleri ve İlişki Biçimleri
Öteki Bir “Ben”dir
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Varlığın Yatkınlıkları
6 Yenilenen Animizm
Biçimler ve Davranışlar
Dönüşümün Evreleri
Animizm ve Perspektivizm
7 Ontoloji Olarak Totemizm Hakkında
Düş
Avustralya Envanteri
Taksinomilerin Semantiği
Melez Değişkeleri
Algonkin Totemlerine Dönüş
8 Natüralizmin Kesinlikleri
İndirgenemez Bir İnsanlık mı?
Hayvan Kültürleri ve Dilleri mi?
Zihinsiz Bir İnsan mı?
Doğanın Hakları mı?
9 Analojinin Yarattığı Baş Dönmesi
Varlığın Zinciri
Bir Meksika Ontolojisi
Afrika Yankıları
Birleştirmeler, Hiyerarşi, Kurban
10 Terimler, İlişkiler, Kategoriler
Birleştirmeler ve Simetriler
Farklılıklar, Benzerlikler, Sınıflandırmalar
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Dünyanın Halleri
Kollektiflerin Kuruluşu
Her Türe Kendi Kolektifi
Asosyal Bir Doğa ve Dışlayıcı Toplumlar
Farklı ve Tamamlayıcı, Melez Kolektifler
Karma, Kapsayıcı ve Hiyerarşikleşmiş Bir Kolektif
12 Gelenek Göreneklerin Metafiziği
Yakadan Düşmeyen Bir Ben
Düşünen Kamış
Kolektifi Temsil Etmek
Nesnelerin Damgası
BEŞİNCİ BÖLÜM İlişkiler Ekolojisi
13 Bağlılığın Biçimleri
Vermek, Almak, Mübadele Etmek
Üretmek, Muhafaza Etmek, Aktarmak
14 Ruhların Alışverişi
Predatörler (Avcılar) ve Avlar
Zorunluluklar Simetrisi
Paylaşımın Dışarıya Kapalı Oluşu
Kolektiflerin Ethos’u
15 Yapı Hikâyeleri
İnsan-Karibu’dan Soylu Boğa’ya
Av, Alıştırma, Evcilleştirme
Değişimin Doğuşu
Sonsöz: Olasılıklar Alanı
Kaynakça
Dizin
Fransa’da yayınlanmasının ardından, yalnızca antropolojide değil, sosyal bilimler ve felsefe alanlarında da bir klasik olarak değerlendirilen bu önemli çalışma, insan olmayanlar ile kurduğumuz ilişkiyi derinden sarsacak bir güce sahip. Zenginliği ve kapsamıyla, önümüzdeki yıllarda zorunlu olarak kullanılacak bir referans olacak bu kitap, antropolojik düşünceye yeni bir başlangıç noktası sağlıyor.
Claude Lévi-Strauss
Philippe Descola’nın derin ve klasik anlatımı, çok sayıda etnografik çalışmayı yeniden yorumlarken, aynı zamanda bu disiplinin tüm önemli kavramlarını da yeniden ele alıyor. İnsanın dünyayı giderek daha çok dönüştürdüğü, kimilerinin “antroposen” olarak adlandırdığı bu dönemde, doğa ve kültürün yerine neyin geçeceğini soranların bu başyapıtı mutlaka okuması gerekiyor.
Bruno Latour
Tam da herkes antropoloji biliminin, küresel kapitalizmin, bu bilim dalının geleneksel olarak incelediği toplumların bütünlüğünü bozan yıkıcı etkilerine paralel olarak odak noktasını kaybettiğini düşünürken, Philippe Descola bu kitabıyla, insanlık durumunun çeşitliliğinin bilgisine dair ontolojik boyutlarda ve evrensel ölçekte yeni bir kuramsal yaklaşım sunuyor. […] Doğa ve Kültürün Ötesinde, ontolojik öğelerden ve oluşturdukları birleşimlerden oluşan küresel bir tablo ortaya koyarak, günümüz antropolojisinin mevcut analitik düzensizliğinin üstesinden gelecek radikal bir değişim –bir tür paradigma kayması– yaratıyor.
Marshall Sahlins, İngilizce baskıya önsöz
_Amazon Ormanı çok geniş bir bitki dünyasının insan tarafından değiştirilip dönüştürülmesinin binlerce yıllık tarihini içeriyor. Buradaki bahçecilik ve tarım uygulamaları bitki örtüsünü ve türlerin dağılımını değiştirmiş durumda. Dolayısıyla Amazon Ormanı aslında insanların uyum sağladığı bir doğa parçası değil; insan toplumlarının binlerce yıldır dönüştürdüğü bir ortam.
Philippe Descola, 23 Ekim 2013, Açık Radyo
Philippe Descola
1949’da Paris’te doğan Philippe Descola, Ecole Normale Supérieure’de felsefe eğitimi aldıktan sonra, 1976-1979 seneleri arasında Amazonlarda bulundu. Açuar yerlilerinin çevreleriyle ilişkilerini incelediği ve 1983’te Claude Lévi-Strauss’un yönettiği doktora tezini savundu. Cambridge’deki King’s College’ın ardından Paris’teki Ecole des Hautes etudes en sciences sociales (EHESS)’te ders vermeye başlayan Descola, daha sonra 2000 yılında Collège de France’a seçilerek buradaki Sosyal Antropoloji Laboratuvarı’nı yöneticiliğine getirildi. Dünyanın çeşitli üniversitelerinde dersler veren Philippe Descola’nın başlıca eserleri arasında La Nature domestique (1986), Les Lances du crépuscule (1993) ve Nature and Society (1996) sayılabilir. 2005’te yayınlanan Doğa ve Kültürün Ötesinde ile uluslararası ününü perçinleyen Descola’nın çalışmaları antropoloji alanında temel birer referans niteliğindedir.