Hilafet, İslâm tarihinin gelişme süreci içinde, değişik tarihsel dönemlerde farklı biçimler alan ve buna bağlı olarak sosyal ve siyasal sonuçları çok değişik veçheler gösteren önemli bir kurum olarak bilinir. Özellikle Türkiye’de hilafetin tarihine dair oluşan görüşler; Osmanlı Devleti’nin 1517’de hilafeti devralması ve Cumhuriyet döneminde, 1924’te kurumsal olarak kaldırılması arasında yaşanan süreç içinde şekillenmiştir. Bu dar çerçeveyi içine alan ve daha 7. yüzyılda Arap Yarımadası’nda oluşan bir kurumun farklı coğrafyalarda yaratttığı kültürü, yönetim biçimlerini atlayarak; hilafeti ilk Osmanlı halifesinden son halifeye kadar “aynı”_x000D_
ideolojik yapıda gören ve sonunda tarihe intikal ettiren bakış açısı, toptancı oluşunun yanısıra sorunlar da taşımaktadır. Oysa erken modern çağların bir siyasal sistemi olan Osmanlıların hilafet vurgusu, İslâm’ın klasik çağındaki terminolojik içeriğinden farklı bir temele dayanıyordu. Siyasal ve askeri güce dayalı olarak beliren bu hilafet anlayışı, siyasi edebiyata “hilafet-i ulyâ ve hilafet-i kübra” şeklinde yansıyacak; Lütfi Paşa’dan Ahmet Cevdet Paşa’ya kadar Osmanlı yazar ve bürokratları hilafeti dönemin koşullarında yeniden yorumlamak ve gelenekle ilişkilendirmek zorunda kalacaktır._x000D_
İşte Prof. Dr. Namık Sinan Turan’ın bu önemli çalışması, yüzyıllar arasındaki geçişleri siyasal ve toplumsal koşullarla birlikte ele alıp, hilafet kurumunun tarihsel süreç içinde almış olduğu değişik veçhelere ve bunların yaratmış olduğu dönüşümlere ışık tutmaktadır. Kitap aynı zamanda Osmanlı hilafetinin biçimlenişini; dönemler boyunca oluşan kurumsal anlayışın siyasal alana yansımalarıyla birlikte sonuçlarını da incelemeyi hedefliyor.

        BİRİNCİ KISIM Siyasal Bir Kurum Olarak Hilafetin Gelişimi

                 1  Merkezi Hilafetin Oluşumu

                              Hilafet Kavramı

                              İlk Dört Halife Dönemi ve İslâm Toplumu

                              İlk Dönem Hilafet Kurumunun Yapısal Niteliği

                 2  Emevi Hilafeti ve Gelenekten İlk Kopuş

                              Saltanata Giden Sürecin İnşasında Emevi İdaresi

                              Emevi Döneminde İslâm İmparatorluğu’nun Siyasal ve Sosyal Yapısı

                              Emevilerin Hilafet Kurumunun Yapısal Değişimine Etkileri

                              Siyasal Söylem ve Emevi Hanedanı

                 3  Hilafetin Yeni Sahipleri: Abbasiler

                              Erken Dönem Abbasiler ve Siyasal Ortam

                              Abbasi İdaresinde Merkezi Hilafet Anlayışının Değişimi

                              İslâm Dünyasında Yeni Siyasal Oluşumlar ve Abbasi Hilafetinin Çözülüşü

                                                Karmatiler

                                                Fatımiler ve Samanoğulları

                                                Endülüs’te Emeviler

                              İslâm Dünyasında Bir Dönemin Sonu: Abbasilerin Çöküşü

                                                Mısır, Suriye ve Kuzey Afrika’da Gelişmeler

                                                Batı ile Doğu Arasında Bir Köprü: Endülüs

                                                Doğuda Abbasiler

                 4  Siyasal Teorinin Hilafet Yorumu

                              Sünni İslâm Siyaset Teorisinin Gelişimi ve Hilafet

                              Şii İmamet Teorisi

                                                Siyasi ve İdeolojik Bir Hareket Olarak Şia’nın Gelişimi

                 5  İktidar Kavramı Çerçevesinde Hilafetin Sembolik Yüzü

                              Hutbe

                              Sikke

                              Mühür

                              Tıraz

                              Asa

                              Hırka

        İKİNCİ KISIM Hilafetin Vârisi Olarak Osmanlıların Yükselişi

                 6  İslâm Dünyasında Yeni Bir Siyasal Güç Olarak Osmanlılar

                              Küçük Asya’da Osmanlı Yükselişi

                              II. Mehmed Sonrası İmparatorluğun Gelişim Süreci

                              Sultan Selim’in Doğu Siyaseti

                                                Mısır Seferinin Sonuçları

                                                Tarih Yazımında Mısır Seferi ve Hilafet İlişkisi

                 7  Osmanlı Hilafetinin İdeolojik Temelleri

                              Klasik Dönem “Osmanlı İslâm” Anlayışının Değerlendirilmesi

                              Osmanlılarda Devlet İdeolojisinin Şekillenişi ve Osmanlı Hilafeti

                              Osmanlı’da Padişahlık Kurumunun Hilafet Yorumu

                              Klasik Dönem Osmanlı Hilafetinin Dayanağı Olarak Gaza İdeali

                              Osmanlı Hilafetine Meşruiyet Atfetmede           İlmiyenin Fonksiyonu

                 8  Osmanlı Hilafetinin Sembolik ve Siyasal Yansımaları

                              Osmanlı Hilafeti ve Sembolik Yüzü

                              Osmanlı Hilafetinin Siyasal Yansımaları

                              İslâm Kamuoyunda Osmanlı Hilafetinin Değerlendirilişi

                              Hilafetin Algılanışında ve Değerlendirilişinde Değişim Süreci

 

        ÜÇÜNCÜ KISIM 19. Yüzyılda Osmanlı Hilafetinin Değişen Anlamı

                 9  Yeni Bir Çağın Eşiğinde Osmanlı İmparatorluğu

                              19. Yüzyılda İmparatorluğun Genel Görünümü

                              Osmanlı-Rus Savaşı ve Etkileri

                              II. Abdülhamid Dönemi

                                                İslâm Birliği Siyasetinin Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Altyapısı

                                                İdeolojik Bir Referans Olarak Abdülhamid İslâmcılığının Değerlendirilmesi

               10  Makam-ı Hilafet ve Sultan II. Abdülhamid

                              II. Abdülhamid’in Hilafet Anlayışının Biçimlenişinde Ahmed Cevdet Paşa’nın Etkisi

                              Yeni Dönemin Yaklaşımıyla Osmanlı Hilafetinin Fonksiyonları

                              II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı Halifesinin İmaj Tasarımı

                              Osmanlı Halifesinin Bir Güç Gösterisi Olarak Hicaz Demiryolu Projesi

               11  II. Abdülhamid Dönemi Diplomasisi ve Emr-i Hilafet

                              İslâm Dünyasında Osmanlı Halifesinin Prestij Kaybı: İngiltere’nin Mısır’ı İşgali

                              İslâm Birliği Kapsamında Osmanlı-İran İlişkileri

                                                Şiilik ve Osmanlı Hilafeti

                              Hint Müslümanları ve Osmanlı Halifesi

                              Afganistan, İngiltere ve Makam-ı Hilafet

                              Hilafetin Uzakdoğu’da Yansımaları

                                                Ertuğrul Gemisinin Uzakdoğu Gezisi

                                                Rus-Japon Savaşı Sonrası Gelişmeler

                                                Doğulu Bir Misyoner: Abdürreşid İbrahim

                                                İslâm Birliği Kapsamında Osmanlı-Çin Diyaloğu

                                                Boxer Ayaklanması ve Avrupa Kamuoyunda Osmanlı Halifesi

                                                II. Abdülhamid ve Çin Müslümanları

                              Rus Etkisindeki Türkistan ve Makam-ı Hilafet

               12  Hilafet Üzerinde Osmanlı-İngiliz Mücadelesi

                              İngiltere’nin Osmanlı Hilafetine Karşı Alternatif Arayışı

                                                İngiltere ve Arap Hilafeti

                                                II. Abdülhamid’in İngiliz Girişimlerini Engelleme Çabaları

               13  II. Abdülhamid Döneminde Hilafet Kurumu Üzerine Tartışmalar

                              Osmanlı Siyasal Yaşamında Hilafet Tartışmaları

                              Hilafeti Savunanların Yaklaşımları

                              Hilafete Karşı Gelişen Muhalefet ve Yaklaşımları

        Sonuç

        Kaynakça

        Dizin

Bazı araştırmacılar, adeta hiç tükenmeyen bir heyecan kaynağından beslenirler. Namık Sinan Turan’ın metni, böyle bir kalemin ürünü olarak temayüz ederken, 14 yüzyıllık halifelik tarihinin labirentleri arasında dolaşarak yaptığı ilginç tespitlerin yanısıra heyecanını okurlara aktarmayı beceriyor. Bu çalışmada gözü ve dimağı yormayan, merakla izlenen bir üslupla tanışıyor, halifelik makamının tarih boyunca işlevlerinin nasıl değiştiğini somut verilerle görebiliyoruz.
Prof. Dr. Cemil Oktay

Bu çalışmada, dört Halife döneminden başlayarak, Abdülhamit rejiminin sonuna kadar olan süreçte hilafetin ne şekilde dönüşüm yaşadığını, kurumsal olarak hangi kırılmalardan geçtiğini açıklamaya, izdüşümlerini tespit etmeye çalıştım.
Namık Sinan Turan ile mülakat, 30 Mayıs 2018, Sarı Daktilo, RGB

https://www.youtube.com/watch?v=m2aOzrTtL9M

_

Namık Sinan Turan

İstanbul’da 1972 yılında doğdu. İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nü bitirdi. Yüksek lisans çalışmasını aynı bölümün Siyasi Tarih Anabilim Dalı’nda 1998’de tamamladı. Hilafet Kurumunda Yapısal Değişim ve Osmanlı Hilafeti başlıklı tezle 2003 yılında doktor oldu. Çalışmaları daha çok geç Osmanlı dönemi ve II. Meşrutiyet döneminin toplumsal ve siyasal tarihi üzerine yoğunlaşan Turan 2009 yılında doçent unvanını aldı. Halen İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde Siyaset Bilimi Anabilim Dalı’nda görev yapan Turan’ın, Hilafetin Tarihsel Gelişimi ve Kaldırılması adlı bir kitabı, Osmanlı diplomasi tarihine dair çeşitli derlemeler içinde yer alan çalışmaları, modernleşmenin Osmanlı toplum yapısındaki göstergeleri ve Osmanlı siyasal yapısı üzerine yerli ve uluslararası dergilerde yayımlanmış makaleleri bulunmaktadır. Namık Sinan Turan, son dönemde 19. yüzyılda merkezileşme ve resmi ikonografinin üretimi konuları üzerine yoğunlaşmıştır. İstanbul Üniversitesi’nin yanında İstanbul Teknik Üniversitesi ve İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde de konuk öğretim üyesi olarak dersler vermiştir.