Mülk, Mahal, İnsan: İstanbul’da Kentsel Dönüşüm
Bu kitap açık kaynak olarak yayınlanmaktadır.
Türkiye’de son yıllarda gündemi meşgul eden kentsel dönüşüm projeleri, özellikle İstanbul’da birçok toplumsal ve siyasi tartışmayı da beraberinde taşımaktadır. Mülk, Mahal, İnsan: İstanbul’da Kentsel Dönüşüm, bu alandaki literatüre önemli bir katkı sunarken, hem geniş bir çerçeveden kentsel dönüşümü ele almakta, hem de özel olarak altı bölgede yapılan saha çalışmasını ortaya koymaktadır. İstanbul’un Başıbüyük, Derbent, Aydınlı, Tarlabaşı, Tozkoparan ile birlikte Ayazma ve Tepeüstü Mahallelerinde yapılan saha çalışmaları, mahallelerin sosyal yapılarını, demografisini, tarihini inceleyen bu çalışma, tanıklıklar ve belgelere dayanarak bölgenin bir perspektifini sunmaktadır. Araştırma birçok soruya da cevaplar aramaktadır: Dönüşüm alanındaki mahallelerde yaşayanların koşulları ve olanakları, kentsel dönüşüm modeline uygun mudur? Konut alanlarında zaman içinde oluşan ilişkilerinin önemini nedir? İnsanların bu dönüşüm modeli hakkında fikirleri ve bu yönde talepleri nelerdir? Dönüşüme karşı bir muhalefet var mıdır, seyrini etkileyebilir mi ve kararlara katılması mümkün mü? Mahalle sakinlerinin yaşam koşullarının iyileşme şansı var mıdır? Daha demokratik ve gerçekçi bir konut politikası için neler yapılmalıdır?
Tablo, Grafik, Harita ve Resimler
Yazarlar
Sunuş
Önsöz
BİRİNCİ KISIM
Sorular ve Kavramsal Çerçeve
1 Kentsel Ayrışmanın Son Aşaması Olarak Kentsel Dönüşüm
Konut Alanlarında Farklı Dönüşüm Süreçleri: Çifte Standartlar
Kentsel Dönüşümün Gerekliliği Konusunda Büyük İttifak
Araştırmanın Kapsamı
Altı Mahallede Yürütülen Saha Araştırması
Araştırmanın Metodolojisi ve Bilgi Toplama Yöntemleri
2 Neoliberal Kentsel Dönüşüm: Kentsel Alanlarda Sınıfsal Tahliye, Yoksullaşma ve Mülksüzleşme
Giriş
Kentsel Dönüşümün Ekonomi Politiği: Neoliberalizm ve Kent
Dar Gelirli Kesimlerin Yaşam Alanlarında Kentsel Dönüşüm: Politikalar ve Uygulamalar
Devlet Öncülüğünde Soylulaşma ya da Konut Piyasalarının Yeniden Yapılandırılması
Kentsel Dönüşümün İzleri: Sınıfsal Tahliye, Mülksüzleşme ve Yoksullaşma
İKİNCİ KISIM
Kentsel Politikalar ve İstanbul’da Sosyo-Mekânsal Dönüşüm
3 1923-1980 Döneminde Kentsel Politikalar ve İstanbul’da Konut Alanlarının Gelişimi: Mevzuat, Aktörler ve Hâkim Söylem Emeğin Kenti İstanbul
1923-1980 Döneminde Nüfus Hareketleri ve Konut Politikaları: İstanbul Üzerinden Bir Değerlendirme Ulus-Devletin İnşası ve Sanayileşme Hamleleri: 1920-1950 Dönemi
İthal İkameci Sanayileşme Hamleleri ve Tarımda Yapısal Dönüşüm: 1950-1960 Dönemi
İstanbul’da Sanayi ve Gecekondu Gelişiminin Dolaysız İlişkisi
Planlı Ekonomi ve İthal İkameci Sanayileşmenin Kurumsallaşması: 1960-1980 Dönemi
İstanbul’da Genişleyen Sanayi Alanları ve Gecekondular
Farklı Konut Sunum Biçimleri: İşçi Kooperatifleri, Toplu Konutlar ve Yap-Satçı Model Dar Gelirli Kesimler İçin Bir Çözüm Oluşturabildi mi?
1930-1980 Döneminde Konut Politikalarında Hâkim Söylem ve Mevzuatta Değişim: Kent Literatürü ve Yazılı Basın Üzerinden Bir Değerlendirme
1923-1950 Dönemi: Gecekondu Sorununu Anlama ve Çözme Çabaları
1923-1950 Döneminde Gecekondularla İlgili Mevzuatta Değişim
1950-1980 Dönemi: Bir Mesken Sorunu Olarak Gecekondu
Hâkim Söylemde Süreklilik ve Mevzuatta Değişim
4 İstanbul’da 1980’ler Sonrasında Kentsel Dönüşüm: Mevzuat, Söylem, Aktörler ve Dönüşümün Hedefindeki Alanlar
1980 Sonrası Büyük Dönüşüm İstanbul’da 1980 Sonrasında Nüfus ve Sermaye Polarizasyonu İstanbul’da Sektörel Değişim
İstanbul’da 1980-1990 Döneminde Kentsel Dönüşüm: Piyasacı Kentleşmenin İlk Hamleleri
Resmî Söylemde “Affedici” Dil ve Kentsel Rantın Yeniden Bölüşümü: Gecekondu ve Kaçak Yapılaşmaya Yönelik Uygulamalar
1990’lar Sonrasında Kentsel Politikalarda ve Söylemde Önemli Değişim: İstanbul Üzerinden Bir Değerlendirme
1990’lar Sonrasında Kentsel Politikalarda Radikal Değişim ve İstanbul’da Sosyo-Mekânsal Dönüşüm
1990-2000 Dönemi: Gecekonduya ve Gecekonduluya Karşı Savaşın İlk İzleri
2000’li Yıllarda Sağlanan Sarsılmaz İttifak: Dar Gelirli Toplumsal Kesimlerin Konut Alanlarına ve Gecekondu Mahallelerine Yönelik Niyet ve Uygulamalar
Medya ve Çeşitli Yayınlarda TOKİ: Söylemler ve Uygulamalar
TOKİ’nin Misyon ve İşlevi: Uygulamalar Kimleri Kapsıyor?
“Piyasaya Dost, Girişimci ve Düzenleyici Bir Kamu Kurumu” Olarak TOKİ
Krize Karşı Bir Güvence Olarak TOKİ
Belediye’nin İnşaat Şirketi KİPTAŞ’a Yüklenen Benzer Misyon
2000’li Yıllarda Radikal Değişimler, Yasalarda “Kentsel Dönüşüm” ve TOKİ’nin Artan Yetkileri
Yasalarda “Kentsel Dönüşüm”
5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkındaki Kanun
5998 sayılı Belediye Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun
5793 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun
TOKİ’nin Yetkilerini Artıran Yasa Değişiklikleri
ÜÇÜNCÜ KISIM İstanbul’da Kentsel Dönüşüm: Altı Mahalleden Tanıklıklar
5 Başıbüyük: Bir Kentsel Dönüşüm Sınaması
Giriş
Başıbüyük Mahallesi Kuruluş Tarihi: Süreyya İlmen, Hastane ve Gecekondular
1960’larda Mahallede Beklenmeyen Bir Gerileme Aralığı
ANAP’tan Kentsel Dönüşüme Kalan Miras: Tapu Tahsis Belgesinin Sihri
Başıbüyük’te “Yasallaşma” Süreci
Başıbüyük’te Ev Sahibi Olmanın Kurtaramadıkları: Gecekondu, Yoksulluk ve İşsizlik
Bir Mahallenin Kuruluş Rasyoneli: “Emek Piyasasının Gündelik Alanını Kurmak”
Mahallenin Sosyal Profili ve Mahallede Yaşam
“Çalışmaya Rağmen Yoksulluk”
Gelir-Tüketim ve İhtiyaçlar
Memleketle İlişkiler ve Memleketten Gelen Katkılar
Başıbüyük’te Kentsel Dönüşüm ya da Mülksüzleşme
Kentsel Dönüşümde Hak Elde Etmek: Belgeliler-Belgesizler
Mahalleye Kentsel Dönüşüm Geldi!
Mahallede Gelişen Muhalefet
Kentsel Dönüşümün Hanelere Yansıması: “Deprem Kadar Belirsiz...”
Sonuç: Kentsel Dönüşümde Sonuca Ulaşmak Mümkün mü?
6 Derbent: Memleketin İşçi Mahallesi ya da Küresel Kentin “Hukuksuz” Gecekondu Alanı
Giriş
Mahallenin Kuruluş Öyküsü
1970’lerin Olanaklılığı ve Toprağın Ticarileşmesi
Derbent’te Kentsel Dönüşüm: Sermayenin Baskısı ve Yıkım Tehdidi Altında 25 Yıl
“Emek Piyasasının Gündelik Alanı”: Mahallenin Sosyo-Ekonomik Profili
Derbent’te “Emek Piyasasının Gündelik Alanı”
Çalışma Yaşamı ve Sınıfsal Nitelikler
Gelir Yapısı ve Tüketim
Gündelik Yaşam: Sosyo-Mekânsal Çevre
Kent İçinde Var Olmaya Çalışmanın Dünyası: İstanbul’a Göç Etmek
“Mahallemiz İyidir Ama!”
Kentsel Dönüşüm ve Muhalefet
Kentsel Dönüşüm ve Yürütülen Faaliyetler
Sonuç Yerine
7 Aydınlı: Tarımdan Sanayi Havzasına, Sanayiden Tekno-Kente Bir Köyün Konut Deposuna Dönüşümü
Giriş
Aydınlı Köyü’nden Tuzla’nın en önemli sanayi mahallesine dönüşüm
Tuzla İlçesinin Gelişimi
Aydınlı Köyü’nün Öyküsü
1980 Sonrası Sosyo-Mekânsal Değişim: Mahalle Sanayileşiyor ve Çehresi Değişiyor
Mahalleye Yerleşme Süreci
2000’li Yıllarda Mahallede İmar Hareketleri: Gecekondu Yıkımları, TOKİ’nin Konut Projeleri ve Lüks Kapalı Siteler
Aydınlı Mahallesi’nde Yaşayanların Gelir Durumları ve Çalışma Koşulları
Düşük Gelir Yapısı
Çalışma Koşulları
Mahallede Yaşam Koşulları ve Günlük Hayat: Dönüşüm Talebi Var mı?
Bir Söylenti Olarak Kentsel Dönüşüm
Sonuç Yerine: Metropol Dinamikleri Aydınlı’da
8 Tarlabaşı: Tarihî Kent Merkezinde Yoksulluk ve Dışlanan Kesimler Üzerinden Yeni Bir Tarih Yazılıyor
Tarihî Kent Merkezlerinin Artan Cazibesi
Dünden Bugüne Tarlabaşı
Bir Mücadele Alanı Olarak Tarlabaşı’nda Kentsel Yenileme
Tarlabaşı’nda Yapılan Görüşmeler ve Anket Sonuçları Dönüşüm Öncesinde Bize Hangi Gerçekleri Göstermişti?
Uzun Soluklu bir Göç Durağı Olarak Tarlabaşı
Düşük Gelirlerle ve Güvencesiz Koşullarda Kurulan Ortak Yaşam Stratejileri
Tarlabaşı’nda Razı Olunan Yaşam Koşulları ve Kentsel Dönüşüme Muhalefet
Sonuç: Toparlanıp Gitme Zamanı...
9 Tozkoparan: Bir Sosyal Mesken Alanının Tasfiyesi
Giriş
Bir Sosyal Mesken Alanı Olarak Tozkoparan
Tozkoparan’ı Ataköy Yapmak: Kentsel Dönüşüm Alanı İlanı ve Mahallede Biçimlenen Toplumsal Muhalefet
Kapalı Kapılar Arkasında Verilen Kararlar
Mahallede Bir Dönüşüm Talebi Var mı?
Kentsel Dönüşüm Projesine Yönelik Muhalefet: Algılar ve Tepkiler
Tozkoparan’da Yaşayanların Ekonomik ve Toplumsal Koşulları: Kentsel Dönüşüm Mağduriyet Yaratacak mı?
İstanbul’un En Eski Göçmenleri Olarak Tozkoparanlılar
Çalışma Hayatı, Gelir Düzeyi ve Tüketim Biçimleri
Tozkoparan’da Günlük Yaşam Koşulları ve Kentte Kurulan İlişkiler
Sonuç ve Değerlendirme: Dönüşüm Kimin Yararına?
10 Ayazma ve Tepeüstü’nden Bezirganbahçe’nin “Konut Depolarına”: Mekânı Değişen Yoksulluk
Giriş
Küçükçekmece: Bugünden Geçmişe Bakmak
Kentsel Dönüşüm Projesinin Hedef Mekânları: Ayazma ve Tepeüstü’nde Tahliye Süreci
Yeni Yaşam Mekânında Kurula(maya)n Yeni Hayatlar
İstanbul’un En Yeni Göçmenlerinin Barınma Mekânı Olarak Ayazma ve Tepeüstü
Bezirganbahçe TOKİ Konutlarında Yeni Yaşam Koşulları: Eskisinden İyi mi?
Kentsel Dönüşüm Projesine İlişkin Algılar ve Düşünceler
Çalışma Hayatı, Gelir Düzeyi ve Tüketim Biçimleri
Sonuç: Bezirganbahçe bir başarı hikâyesi olabilir mi?
11 Sonuç: Mevcut “Dönüşüm ve Yenileme Politikaları” Dar Gelirli Toplumsal Kesimlerin Barınma Sorununu Çözebilir mi?
İstanbul’un Eski ve Yeni Göçmenleri: Göç ve Kente Tutunma Süreci
Kent Mekânında Hereket: Daha Önce İkamet Edilen İlçe ve Semtler
Kente Yerleşme Sürecinde Kamu Arazisini “İşgal” Ne Ölçüde Yaşandı?
İşyeri-Konut İlişkisi
Bugün Bu Mahallelerde Yaşayanlar Kim?
Dar Gelirlilerin Konut Alanları Ciddi Bir Rant Kaynağı Oluşturdu mu?
İstanbul’un Eski ve Yeni Göçmenleri Durumlarını Ne Ölçüde İyileştirebildiler?
Eğitim Düzeyleri
Çalışma Yaşamına Katılım
Mahallerde Hangi Meslekler Öne Çıkıyor?
Kadınların ve Erkeklerin İşteki Durumları ve Konumları Arasında Ne Tür Farklar Bulunmaktadır?
Sosyal Güvenliğe Sahip Olma Durumu
Mahallelerde Kentsel Dönüşümün Dayattığı Ödeme Koşullarını Karşılayabilecek Bir Ekonomik Güç Oluştu mu?
Çalışanların Ücret Düzeyleri
Hane Gelirleri
Ailelerin Başka Gelir Kaynakları Var mı?
Hanehalklarının Tüketim Eğilimleri Bize Ne Gösteriyor?
Kredi Kartı Kullanımı ve Borçlanma
“Mahalle” Burada Yaşayanlar İçin Ne Anlama Gelmektedir?
Kentte En Fazla Görüşülen Kişiler ve Görüşme Sıklığı
Mahallelerde Buluşma Mekânları
Mahallelerde Dönüşüm Talebi Var mı?
Kentsel Dönüşümle İlgili Fikirler: Gerçekçi Ruh Hali
Kentsel Muhalefet
Barınma Mücadelesinde Yeniden 1950’lerin Zorlu Koşullarına Geri Dönüş mü Yaşanıyor?
Dizin
_Zor koşullarda mülk sahibi olmuş ailelere yeni bir yaşam kuracak ödeme dahi yapılmamış, kiracılar ise sadece taşınma parası verilerek hızla mahalleden tahliye edilmiştir.
Asuman Türkün, 28 Mart 2014, Milliyet
