Tarım ve Gelişme

Önsöz
İkinci Baskıya Önsöz

BİRİNCİ KISIM Tarımda Üretim, Kaynak Kullanımı ve Ürün Arzı

BİRİNCİ BÖLÜM Tarımın Evrensel ve Kurumsal Özellikleri
I. Doğaya Bağlılık ve Tarımın Evrensel Nitelikleri
a. Üretim Fonksiyonu ve Doğal Şartlar
b. Ürünlerin Büyümesinin Doğaya Bağlılığı
c. Üretimin Mevsimlik Olması
d. Bağlı Ürünlerin Çokluğu
e. Üretimin Maliyeti ve Doğal Şartlar
f. Tarımsal Ürünler ve Doğal İhtiyaçlar
II. Tarımsal Üretimin Toplumsal-Kurumsal Nitelikleri
a. Rekabet Şartları Altında Arz
8 b. Tarımın Nisbi Önemi
9 c. Tarımsal Üretimin Pazara Bağlılığı
10 d. Tarımda Örgütleşme Biçimleri

İKİNCİ BÖLÜM Tarımda Üretim Fonksiyonu ve Rasyonel Kaynak Kullanımı
I. Üretim Fonksiyonu ile İlgili Genel Açıklama
a. Tarımda Girdi-Çıktı İlişkisi
b. Üretim Fonksiyonu Çeşitleri ve Toplam Ürün Eğrisi
1. Değişken Girdiye Sabit Marjinal ve Ortalama Getiri
2. Değişken Girdiye Artan Marjinal Getiri
3. Değişken Girdiye Azalan Getiri
4. Üretim Elastikliği
c. Homojen Bir Dereceli Üretim Fonksiyonu ve Azalan Getiri Kanunu
1. Değişken Girdi ve Toplam Ürün
2. Üretim Fonksiyonunun Rasyonel Olan ve Rasyonel Olmayan Safhası
d. Tarımda Rasyonel Olmayan Faktör Birleşiminin Nedenleri
1. Faktör Miktarının Serbestçe Değiştirilememesi ve Nüfus Birikimi
2. Bilgisizlik: Üretim Fonksiyonlarının Bütün Safhalarının Tanınmaması
3. Üretim Faktörlerindeki Bölünmezlikler
II. Girdi/Çıktı Fiyatları ve Üretim Seviyesi
a. Genel Açıklama: Kârın Azamileşmesi (Maksimumlaşması)
b. Tarımın Evrensel ve Kurumsal Şartları ve Kârın Azamileşmesi
1. Ürün ve Fiyat İstikrarsızlığı
2. Kapital Yetersizliği
3. İntibak Gecikmeleri
4. Belirsizliğin Etkileri

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İşgücü Kullanımı ve İşsizlik
I. Sanayi Ekonomilerinin Tarımında Ücretli İşgücü Kullanımı ve Kâr Maksimumlaşması
a. İşgücü Talebi
b. Emek Arzı
c. Ücret Haddi
II. GOÜ Tarımında Emek Kullanımının Kurumsal Nitelikleri
a. Geçimlik Kesimde Farklı Davranış İlkesi ve Gizli İşsizlik
b. Değişen Tarımsal Artık
c. Ticari Kesime Sonsuz Elastik İşgücü Arzı
d. Mevsimlik İşsizlik
e. Üretim Fonksiyonunun İstikrarsızlığı ve İşsizlik
f. Geçimlik Kesim ve Ticari Kesim Arasında Emek Dağılımı

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Kapital Birikimi ve Teknolojik Değişme
I. Kapital Birikimi ve Gelişme İçin Önemi
II. Tarımın Kurumsal Yapısı ve Kapital Birikimi
a. Sınırlı Yatırılabilir Fon Arzı
b. Kapitalin Marjinal Veriminin Azalması
c. Tarım Dışına Kapital Transferi
III. Kapital Kısıtlaması ve Faiz Haddi
IV. Kapital Birikiminin Teknolojik Değişmeyle İlişkisi
V. Yeni Teknolojinin Tarımsal İşletmeye Etkileri
VI. Kamu Hizmetleri ve Teknolojik Değişme
VII. Teknolojik Değişme, Ürün Artışı ve Ürün Fiyatları

BEŞİNCİ BÖLÜM Toprak ve/veya İşgücü Tasarruf Eden Üretim Tekniği Seçimi
I. Tarımda Üretim Tekniği Alternatifleri
a. Üretim Faktörleri Arasında İkâme Edici ve Tamamlayıcı İlişkiler
b. Üretim Tekniğindeki Değişmenin Niteliği
II. İktisadi Gelişme, Kurumsal Yapı ve Tarımda Üretim Tekniği Seçimi
a. Üretim Tekniği Seçimini Belirleyen Değişkenler
1. Nisbi Faktör Fiyatları
2. Yatırılabilir Fon Arzı (Nakdi Sermaye)
3. İşlenen Toprak Yüzölçümü
4. Bilgi, Görgü Seviyesi, Yönetme Yetenekleri
b. Teknoloji Seçiminin Etkileri
1. Üretimin Genişleme Doğrultusu ve Toprak Kullanımı
2. Tarımsal İşsizlik

ALTINCI BÖLÜM Toprak Kullanımı ve Tarımsal Üretimin Bölgesel Dağılımı
I. Toprak ve Toprak Rantı
a. Toprağın Marjinal Değer Verimi ve Toprak Rantı
b. Toprak Rantı ve Toprağın Satış Fiyatı
c. Toprağın İşletmeler Arası Dağılımı
II. Bölgesel Üretim Fonksiyonları ile Fiyat Farkları ve Toprak Rantı
a. Bölgesel Üretim Fonksiyonları
b. Bölgelerarası Fiyat Farkları
III. Bölgeler Arasında Ürün ve Girdi Fiyatları ile Üretim Fonksiyonları Farkına Göre Girdi Yoğunluğu Farkları
a. Ürün Fiyatı Farkları, Girdi Yoğunluğu ve Toprak Rantı
b. Üretim Fonksiyonu Farkları, Girdi Yoğunluğu ve Toprak Rantı
IV. Tarımsal Üretimin Bölgesel Dağılım ve Birleşimi
a. Ürün Fiyatları Oranındaki Fark
b. Üretim İmkânlarındaki Fark
c. Bölgelerarası Ürün Birleşimi Farkları ile İlgili Tamamlayıcı Açıklama
V. Uluslararası Ticarette Kurumsal Etkenler, Dış Ticarette İhtisaslaşma ve Bağlı Ekonomiler
a. Dış Ticaret Kontrolleri ve Tarımsal Üretimin Bölgesel Dağılımı
b. Yabancı Sermaye ve Sömürgeciliğin Etkileri

YEDİNCİ BÖLÜM Maliyet Giderleri ve Firma Ölçeği
I. Kurumsal Yapı ve Kısa Dönem Maliyet Giderleri Farkları
a. Geçimlik ve Ticari Kesimlerde Maliyet Giderleri Farkları
b. Girdilerin Piyasa Şekli ve Maliyet Giderleri
c. Maliyet Fonksiyonlarının Yapısı ve Firma Dengesiyle İlgili Genel Açıklama
1. Toplam Maliyet Eğrisi
2. Birim Maliyet Eğrileri
3. Üretim ve Maliyet Fonksiyonları Arasındaki İlişki
4. Maliyet Yapısındaki Değişme ve Üretim Seviyesi
5. Maliyet Giderleri ve Kârın Maksimumlaşması
II. Aile İşletmeleri ve Ticari İşletmelerde Kısa Dönem Maliyet Yapısındaki Farkların Etkisi
a. Üretim Düzeyi Farkı
b. Fiyat Düşüşlerine Tepki Farkı
c. Fiyat Yükselişlerine Tepki Farkı
III. Firma Ölçeği ve Uzun Dönem Maliyet Giderleri
a. Firma Ölçeği ile İlgili Genel Açıklama
b. Tarımsal İşletmelerde Ölçek İlişkileri ile Maliyet Tasarruf ve Kayıpları
c. Tarımda Firma Ölçeği ile Kısa ve Uzun Dönem Ortalama Maliyet
d. Girdi Fiyatlarındaki Değişme, Maliyet Giderleri ve Firma Ölçeği
e. Rekabet Şartlarında Denge ve Firma Ölçeği
IV. Tarımda Ölçek Farkına Yol Açan Etkenler

SEKİZİNCİ BÖLÜM Tarımsal Ürün Arzı
I. Saf Rekabet Şartlarında Arz Fonksiyonu
a. Genel Saf Rekabet Modeli
b. Tarımda Üretim ve Arz Dönemleri
II. Tarımda Ürün Arz Fonksiyonunu Belirleyen Evrensel Etkenler
III. Tekil Ürünlerde Arz Fonksiyonunu Belirleyen Kurumsal Etkenler
a. Bir Üretim Döneminde (Piyasa Dönemi), Gıda Maddelerinden Pazarlanan Miktar ve Tersine Dönen Arz Eğrisi
b. İki Ürün Yılı Arasında Fiyat ve Üretim Miktarı Değişmeleri
IV. Konjonktür Dalgalarında Toplam Tarımsal Ürünün Arz Elastikliği
a. Konjonktür Dalgalarında Arz Elastikliğinin Düşüklük Nedenleri
V. Uzun Dönemde Toplam Tarımsal Ürün Arzı
a. Durgun Toplumda Düşük Arz Elastikliği
b. Gelişen Ekonomide Toplam Tarımsal Ürün Arzı

İKİNCİ KISIM Tarımsal Ürün Talebi
DOKUZUNCU BÖLÜM Pazarlama Hizmetleri ve Türev Talep
I. Pazarlama İşlemleri
a. Pazarlamanın Kapsamı
b. Tarım Üretimi ve Pazarlama Hizmetleri Arasında Karşılıklı Bağlılık
II. Pazarlama Hizmetleri ve Ürün Fiyatları
a. Tam Rekabet Şartlarında Üretici ve Tüketici İçin Fiyat
b. Pazarlama Hizmetleri ve Piyasa Şekilleri
c. Eksik Rekabet Şartlarında Üretici ve Tüketici İçin Fiyat
III. Tarım Ürünlerinin Özellikleri ve Pazarlama Maliyeti
IV. İktisadi Gelişme ve Pazarlama Maliyeti
a. Pazarlanan Ürün Oranının Artışı
b. Pazarlama Maliyetinin Düşmesi ve Piyasanın Genişlemesi
c. Tüketici Tercihlerinin Değişmesi
V. Pazarlama Payları ve Örgütleşme
a. Pazarlama Kooperatifleri
b. Tarımla Pazarlama Arasında Dikey Tamlaşma

ONUNCU BÖLÜM Tarımsal Ürün Nihai Talebi
I. Toplam Gıda Maddeleri Talep Elastikliği ve Talepteki Değişmeler
a. Talep Elastikliği Belirleyen Etkenler
b. Gıda Maddeleri Talep Artış Hızını Belirleyen Etkenler
c. Talep Elastikliği ve Tüketim Harcamalarının Birleşimi
II. Tek Bir Gıda Maddesinin Talep Elastikliği
III. Gıda Maddeleri ve Teknik Yenilikler
IV. Tarımsal Hammadde Talebi
a. Teknik Değişme ve Talep Elastikliği
b. Teknik Değişme ve Talep Artışı

ÜÇÜNCÜ KISIM Tarımsal Fiyatlar

ONBİRİNCİ BÖLÜM Piyasa Döneminde Tarımsal Fiyatlar
I. Piyasa Döneminde Ürün Arzı ve Fiyatlar
a. Ürün Elde Edildikten Sonra Fiyatlar
b. Ürünün Ekilmesiyle Hasadı Arasında Fiyatlar
II. Piyasa Döneminde Talep
III. Piyasa Döneminde Fiyatlar ve Ekonomi Politikası

ONİKİNCİ BÖLÜM Kısa Dönemde Tarımsal Fiyatların İstikrarsızlığı
I. Ürün Fiyatlarında İstikrarsızlığın Nedenleri
a. Pazarlama Payları ve Üretici İçin Fiyat İstikrarsızlığı
b. Tek Ürünün Yıllık Verimi ve Fiyatındaki Değişmeler
c. Tek Ürünün Miktarı ve Fiyatında Devresel Değişmeler
d. Toplam Ürün Fiyatlarında Konjonktürel Değişmeler
e. Mevsimlik Fiyat Değişmeleri
II. Fiyat İstikrarsızlığı, Belirsizliği ve İktisadi Gelişme
a. Fiyat İstikrarsızlığı ve “Belirsizlik”
b. İktisadi Gelişme Açısından Döviz Geliri Belirsizliği
c. Belirsizliği ve Olumsuz Etkilerini Azaltmak İçin Önlemler
ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM Uzun Dönemde Tarımsal Ürünlerin Ticaret Hadleri
I. Ticaret Hadleri Kavramı
II. Tarım Ürünleri İç Ticaret Hadleri
a. İTiH’ini Belirleyen Etkenler
b. İTiH’indeki Değişme ve Genel Fiyat Seviyesi
c. İTiH’indeki Değişme ve Gelişme Hızı
III. Dünya Piyasasında Tarım TiH
a. Dünya Piyasasında TiH’deki Değişmeyi Belirleyen Etkenler
b. Dünya Tarım TiH’de Değişmenin Etkileri
c. Tarım DTiH’de Aleyhe Değişmeye İntibak

DÖRDÜNCÜ KISIM Tarımın Azalan Önemi ve İstikrarlı Gelişmeye Katkısı

ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜM Tarımsal Gelir ve Nüfus
I. Tarımın Milli Gelirdeki Payında Nisbi Azalma
a. Düşük Gelir Elastikliği ve Talep Artış Hızı
b. Azalan Getiri ve Diğer Etkenler
c. Faktör Arz Şartlarındaki “Sistematik” Değişmeler
d. Konjonktür Dalgaları ve Büyüme Hızı
e. Gelirdeki Mutlak Artışa Rağmen Nisbi Azalma
II. Tarımın Faal Nüfustaki Payında Nisbi Azalma
a. Getiri Farklarına Bağlı Olarak Değişen Tarımsal Nüfus
b. “Artık” Olarak Tarımsal Nüfus
c. Faal Tarımsal Nüfusta Oransal ve Mutlak Azalış
III. Kişi Başına Tarımsal Gelir
ONBEŞİNCİ BÖLÜM Yapısal İlişkiler ve Tarımda Faktör Payları
I. Tarımın Diğer Üretim Kesimleriyle Yapısal İlişkiler
a. Gelişme Sürecinde Artan Yapısal İlişkiler
b. Gelişme Sürecinde Azalan Nisbi Önemi
II. Tarımsal Katma Değerde Üretim Faktörlerinin Payı

ONALTINCI BÖLÜM Tarımın İktisadi Gelişmeye Katkısı ve Kaynak Rekabeti
I. Gelişmenin İlk Kaynağı Tarımda Verimlilik Artışı
II. Tarımın Gelişmeye Üç Yoldan Katkısı
a. Ürün Katkısı
b. Piyasa Katkısı
c. Üretim Faktörü Katkısı
III. Tarımın Üretim Faktörleri İçin Rekabeti
a. Bütün Faktörler İçin Rekabetin Karşılaştırılması
b. Ödünç Verilebilir Fonlar İçin Rekabet
IV. Tarımsal Gelişmeyi Belirleyen Etkenler

ONYEDİNCİ BÖLÜM Tarımın ve Ekonominin İstikrarsızlığı
I. Yıllık Verim Değişmeleri ve Ekonominin İstikrarsızlığı
a. Milli Gelir ve İstihdama Dolaysız Etki
b. Milli Gelir ve İstihdama Dolaylı Etkileri, “Çarpan” ve Genel Fiyat Seviyesi
II. Konjonktürel Talep Değişmeleri ve Ekonominin İstikrarsızlığı
III. İktisadi İstikrarsızlık, İktisat Politikası ve Gelişme

BEŞİNCİ KISIM Dünyada Tarım Politikası ve Türkiye’de Tarım ve Tarım Politikası
ONSEKİZİNCİ BÖLÜM Dünyada Teknoloji Devrimleri, Demografik Dönüşüm ve Tarım Politikası
I. Tarımda Teknolojik Devrimler ve Dünyada Demografik Dönüşüm: İkinci Dünya Savaşı Sonrası Yıllar
a. Açlık Tehdidinden GATT-UR Anlaşmasına
b. GATT-UR’un Getirdiği ve Küreselleşmenin Dayattığı Yeni Tarım Politikaları
II. Üretimi Artırmaya Dönük Politikalar
a. Ürün/Girdi Fiyat Oranını Etkileyen Politikalar
b. Teknolojik Değişme
c. Yapısal Dönüşümler
III. İstikrar Sağlamak İçin Politikalar
b. Ürün Arzı, Fiyat ve Gayrisafi Gelir İstikrarı
c. Stok Politikası ve Pazarlama Maliyeti
d. Safi Gelir İstikrarsızlığını Azaltmak ve Tarım Sigortası
IV. Kişi Başına Geliri Artırmak İçin Politikalar
a. Yüksek Fiyat Politikası ve Yarattığı Sorunlar
b. Mali Destek Niteliği Taşıyan Politikalar
c. Mali Destek Dışı Politikalar

ONDOKUZUNCU BÖLÜM Türkiye’de Tarım ve Tarım Politikası
I. Türkiye’de Tarımın Yapısal Özellikleri, Zaman İçinde Değişim
a. Benzer Ülkeler ile Karşılaştırma
b. Tarımda Emek İstihdamı
c. Toprak Kullanımı
d. Teknolojik Değişme ve Girdi Kullanımı
II. Tarımda Üretim Artışı
III. 1980’e Kadar Tarımın Gelişmesinde Kurumlaşma ve Politikalar
a. Çağdışı Osmanlı Kurumlarının Tasfiyesi
b. Tarımsal Gelişme İçin Yeni Kurumlar
c. Fiyat Destekleme ve Dış Ticaret Politikası
d. Kredi Politikası
e. Diğer Politikalar
IV. 1980 Sonrası Dıştan Verili Tarım Politikaları
a. Yeni Yaklaşım ve Yeni Politikalar
b. Ekonomik Yararların Kaybolması ve Piyasadan Yansıyan Darbeler
c. Özelleştirme: Tarımsal KİT’lerin/Kurumların Satışı/ Tasfiyesi ve TSKB’nin Özelleştirilmesi
V. Doğrudan Gelir Desteği ve Diğer Destekler
a. Sistemin Uygun Olduğu Ürünler
b. Tarımda Üretimi Artırma Gereği
VI. 2010’lu Yılların Başlarında Tarımın Durumu
Genel Dizin

_

Gülten Kazgan

Ekonomist, yazar Gülten Kazgan, 5 Haziran 1927 İstanbul doğumludur. İlk eğitimini tamamladıktan sonra, Amerikan Kız Koleji’ne kaydoldu. Bu yıllarda konservatuara da devam ederek piyano çalmaya başladı. Amerikan Kız Koleji’nin 9. sınıfından itibaren iktisat eğitimi almaya başladı. 1946 yılında İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesine girdi. Neumark, Kessler ve Isaac gibi dönemin ünlü Alman iktisatçılarından ders alarak, 1950 yılında fakülteden mezun oldu. Mezuniyetten sonra iki yıl boyunca, Sınai Kalkınma Bankası’nda çalıştı. Mezun olduğu fakültede asistan olarak göreve başladı. ‘Tarımsal Gelirin İstikrarsızlığının Uzun Dönem Eğilimleri’ başlıklı teziyle doktorasını aldı. Rockefeller bursuyla, 1957 yılında, Chicago Üniversitesi’ne giderek, iki yıl boyunca T.W. Schultz ile çalıştı. Daha sonra Türkiye’ye döndü. Çalışmalarını, ‘Türkiye Ziraatında Arz Fonksiyonu’ başlıklı doçentlik teziyle sürdürerek, 1961 yılında doçent unvanını aldı. Doktora ve doçentlik tezlerinin birleşimini 1975 yılında Tarım ve Gelişme adıyla yayınladı. Aynı yıllarda Ford Foundation bursu ile SVIMEZ’da (Roma) iki yaz ve ISEA’da (Paris) bir yıl çalıştı. Bu yıllarda ‘İktisadi Düşünce Tarihi veya Politik İktisadın Evrimi’ adlı kitabını yayınladı. 1994’te İstanbul Üniversitesi’nden emekli olan Kazgan, İstanbul Bilgi Üniversitesi’nin kuruluşuna “Kurucu Vakıf Üyesi ve Kurucu Rektörü” olarak katıldı ve aynı üniversiteden “emeritus” olarak emekli oldu.
Kazgan’ın, İktisadi Düşünce, Tarım ve Gelişme, Ekonomide Dışa Açık Büyüme, Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, Küreselleşme ve Ulus-Devlet ve Türkiye Ekonomisinde Krizler, 1929-2008 gibi kitapları ile çok sayıda makale ve araştırmaları; ayrıca, Dünden Bugüne Türkiye ve Rusya: Politik, Ekonomik ve Kültürel İlişkiler (derleyenler G. Kazgan – N. Ulçenko), Kuştepe Araştırması (der. G. Kazgan), Kuştepe Gençlik Araştırması (der. G. Kazgan) ve İstanbul Kenti Gençlik Araştırması (der. G. Kazgan) gibi araştırma ve derlemeleri bulunmaktadır.

---