Vatandaşlık (uyrukluk) bireyi devlete bağlayan hukuksal bağların bütünü olarak tanımlanmakla birlikte, bu tanım kişinin kendini sosyal, kültürel ve ekonomik özellikleriyle hangi topluma veya hangi devlete daha yakın saydığını dikkate almadığı için bir yanıyla eksik kalmaktadır. Prof. Dr. Rona Aybay, yıllardır çeşitli üniversitelerde ders kitabı olarak okutulan Vatandaşlık Hukuku adlı yapıtının, Yrd. Doç. Dr. Nimet Özbek’in de yazar olarak katkılarıyla hazırlanan bu yeni baskısında, vatandaşlık bağının özelliğinin saptanmasında ya da bu bağın oluşup çözülmesinde “hukuk ötesi” nedenlerin de pozitif hukuk açısından dikkate alınabildiğini önemle belirtmektedir. Kitapta, “Vatandaşlık Hukuku Üzerine Genel Bilgiler”, “Türk Vatandaşlığının Kazanılması”, “Türk Vatandaşlığıyla İlişkinin Kesilmesi”, “Türk Vatandaşlığının ‘Dönme’ Yoluyla Kazanılması”, “Türk Vatandaşlığına İlişkin Konularda Kanıtlama (İspat) ve Yargı Yolu”, “Uyrukluk Hukuku Açısından Devletlerin Ardıllığı ve Arazi Değişimi”, “Gemilerin, Hava Araçlarının, Uzay Araçlarının ve Tüzel Kişilerin Uyrukluğu” bölümlerinin yanısıra temel yasa metinleri de ek olarak yeralmaktadır.

Altıncı Baskıya Önsöz

BİRİNCİ BÖLÜM Genel Bilgiler
I. Giriş
1. Genel Olarak
2. Deyim Sorunu
3. Gerçek Kişiler Dışındaki Varlıkların Uyrukluğu Sorunu
II. Uyrukluk (Vatandaşlık) Hukuku’nun Niteliği
1. Giriş
2. Uyrukluk Hukukunun Kaynakları
(i) Ulusal Kaynaklar
(ii) Uluslararası Kaynaklar
3. İç Hukuk (Ulusal Hukuk) Açısından
4. Uluslararası Hukuk Açısından
III. Uyrukluğun Hukuk Düzeni Bakımından Önemi ve Çeşitli Hukuk Dallarıyla İlişkisi
1. Anayasa Hukuku Bakımından
2. İdare Hukuku Bakımından
3. Sosyal Güvenlik Hukuku Bakımından
4. Ceza Hukuku Bakımından
5. Uluslararası Hukuk (Devletler Umumi Hukuku; Kamusal Uluslararası Hukuk)Bakımından
A. Diplomatik Koruma
a) Genel Olarak
b) Diplomatik Koruma ile Uyrukluğun İlişkisi
c) Yeni Gelişmeler
B. Uyruğu, Ülkeye Kabul Yükümlülüğü
6. İnsan Hakları Bakımından
7. Usul Hukuku Bakımından
8. Vergi Hukuku Bakımından
IV. Uyrukluk Konusunda Üç Temel İlke
1. Her Kişinin Uyrukluğu Olmalıdır
2. Her Kişinin Yalnız Bir Uyrukluğu Olmalıdır
3. Kişi, Uyrukluğunu Seçmede ve Değiştirmede Özgür Olmalıdır
V. Türk Vatandaşlık (Uyrukluk) Hukuku’nun Tarihçesi
1. Osmanlı Dönemi
2. Cumhuriyet Dönemi
A. 1924 Anayasası
B. 1312 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu (23 Mayıs 1928)
C. 1961 Anayasası
Ç. 403 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu (1964)
D. 1982 Anayasası
E. Türkiye ve “Çifte Uyrukluk” Sorunu
a) Genel Olarak
b) TVK’nda ve Askerlik Kanunu’nda Yapılan Değişiklikler
c) Sonuç
VI. Türk Vatandaşlık Hukuku’nun Uygulanmasıyla İlgili Yönetsel Yapı

İKİNCİ BÖLÜM Türk Vatandaşlığının Kazanılması
I. Öz (Asli) Vatandaşlık
1. Soybağı (Nesep) Nedeniyle Kazanılan Öz Vatandaşlık
A. Evlilik İçi Soybağı
a) Babaya Göre
b) Anaya Göre
B. Evlilik Dışı Soybağı
a) Babaya Göre
b) Anaya Göre
2. Doğum Yeri Nedeniyle
II. Sonradan Kazan›lm›fl (Müktesep) Vatandaşlık
1. Yönetsel Kararla Vatandaşlığa Alınma (Telsik)
A. Giriş
a) Genel Olarak
b) Başvuru ve İnceleme Usulü
c) Yargı Denetimi
B. Olağan Yol (Olağan Telsik)
a) Ergin (Reşit) Olmak
b) Beş Yıl Süreyle Türkiye’de İkamet Etmiş Olmak
c) Türkiye’de Yerleşme Kararında Olmak
ç) İyi Ahlâk Sahibi Olmak
d) Sağlıklı Olmak
e) Türkçe Konuşabilmek
f) Geçimini Sağlayabilmek
C. Ayrıksı (İstisnai)Yol (Olağanüstü Telsik)
a) Bütün Yabancılara Açık Olan Yol
b) KKTC Yurttaşlarına Saplanan Özel Kolaylık (Seçme Hakkı)
Ç. 3540 Sayılı Kanunla Getirilen Düzenleme
a) Koşula Bağlı (Şartlı) Olarak Vatandaşlığa Alınma
b) Vatandaşlığa Alınmanın Hangi Tarihten Geçerli Olacağı
c) Resmi Gazete ile İlan
D. Evlenme Yoluyla
a) Giriş
b) TVK’ndaki Köklü Değişiklik
c) Kadın-Erkek Eşitliği Konusu
ç) Evliliğe İlişkin Koşullar
d) Yurtsuzların (Vatansızların) Durumu
e) Başvuru ve İnceleme Usulü
2. Seçme Hakkı Kullanma Yoluyla Türk Vatandaşlığı Kazanma
A. Giriş
B. Türkle Evlenen Yabancı Kadın (Kaldırılan Olanak)
C. KKTC Yurttaşları
3. İlgilinin İstemi Gerekmeksizin Türk Vatandaşlığının Verilmesi
A. Erginler
a) Türk’le Evlenme Nedeniyle Uyrukluğunu Yitiren Yabancı
b) Vatandaşlığa Alınan Erkeğin Yurtsuz Karısı
c) Vatandaşlığ Dönen Erkeğin Yurtsuz Karısı
B. Küçükler
a) Vatandaşlık Kazanan Babadan Ötürü
b) Vatandaşlık Kazanan Anadan Ötürü
c) Türk’ün Evlat Edindiği Yabancı Küçük
4. İskân Kanunu’na Göre Türk Vatandaşlığının Kazanılması
A. Göçmenlerin Türk Vatandaşlığına Alınması
B. Muhacirlerin (Göçmenlerin) Yararlandıkları Bağışıklıklar

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Türk Vatandaşlığıyla İlişkinin Kesilmesi
I. Giriş
1. Genel Olarak
2. Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun Sistemi
II. Seçme Hakk› Kullanma Yoluyla Türk Vatandaşlığından Ayrılma
1. Evliliğin, Kadının Uyrukluk Durumunu Etkilediği Haller
A. Yabancıyla Evlenen Kadına, Türk Vatandaşlığından Ayrılması İçin Tanınan Seçme Hakkı
a) Deyim Sorunu
b) Yurtsuzluğu (Vatansızlığı) Önleme Amacı
c) Seçme Hakkının, Ancak Kocanın Uyrukluğu Yönünde Kullanılabilmesi
ç) Çifte Uyrukluk Sorunu
d) İstenç Bildiriminin Usulü
e) İdarece Yapılacak İnceleme
f) Türk Vatandaşlığıyla İlişkinin Hangi Anda Kesildiği Sorunu
g) “Ayrılma”nın Sonuçları
B. Türk’le Evlenerek Türk Vatandaşı Olmuş Kadının; Önceki Uyrukluğuna Dönmek Üzere Türk Vatandaşlığından Ayrılması
a) Bu Yoldan Yararlanma, Kadını Yurtsuz Duruma Düşürmemelidir
b) Bu Yoldan, Ancak Evlilikten Önceki Uyrukluğa Dönmek İçin Yararlanılabilir
c) Usul ve Süre
2. Türk Vatandaşlığı Kazanmış Küçüklere, Ergin Olmalarından Sonra Tanınan Seçme Hakkı
III. Türk Vatandaşlığından “Çıkma” (İzinle Çıkma)
1. “Çıkma”nın Bağlı Olduğu Koşullar
A. Sezgin ve Ergin (Mümeyyiz ve Reşit) Olmak
B. Başka Bir Devlet Uyrukluğunu Kazanmış veya Kazanacak Durumda Olmak
C. Başvuran Kişinin İstencine İlişkin Koşullar
Ç. Suç Nedeniyle Aranmakta Olan yada Hakkında Herhangi bir Mali ve Cezai Tahdit Bulunanlarla
İlgili Koşul
D. Başvuru Usulü
2. Türk Vatandaşlığıyla İlişkinin Kesilmesi Anı
A. Çıkma Başvurusunda Bulunan Kişi Aynı Zamanda Başka Bir Devletin Uyruğu İse
B. Çıkma Başvurusunda Bulunan Kişi, Başka Bir Devletin Uyruğu Değilse
3. Türk Vatandaşlığından Çıkmanın Sonuçları
A. Vatandaşlıktan Çıkan Kişinin Türkiye’de Yararlanacağı Haklar Bakımından
a) TVK m.29’da 1995 Yılında Yapılan Değişiklik
b) TVK m.29’un 2004 Yılı Temmuzunda Değiştirilmiş Biçimi
c) Uygulamada Karşılaştırılan Sorunlar
ç) TVK m.29’un Kapsamına Girmeyenlerin Durumu
B. Vatandaşlıktan Çıkan Kişinin Evli ve Çocukları Bakımından
a) Vatandaşlıktan Çıkan Baba İse
b) Vatandaşlıktan Çıkan Ana İse
c) Çocukları Koruma Amacı
IV. Yurda (Vatana) Bağlılıkla Bağdaşmayan Eylemler Nedeniyle Vatandaşlıktan Yoksun Bırakılma
1. Türk Vatandaşlığının Kaybettirilmesi
A. İzin Almaksızın, Kendi İsteğiyle Yabancı Bir Devlet Uyrukluğunun Kazanılması Hali
B. Askerlik Görevine İlişkin Haller
C. Yabancı Devlet Hizmetlerinde Bulunmaya İlişkin Haller
D. Türkiye’yle İlginin ve Bağlılığın Kesilmesine İlişkin Haller
a) Türk Vatandaşlığını Yönetsel Kararla (Yetkili Makam Kararı ile) Kazanmış Bulunanlar
b) Türk Vatandaşlığına Ek Olarak Yabancı Bir Devlet Uyrukluğunu Kazanmış Bulunanlar
E. Türkiye Cumhuriyeti’nin Güvenliği Aleyhine Faaliyette Bulunulmasına İlişkin Haller
F. Türk Vatandaşlığını Kaybettirme İşleminin Resmi Gazete ile Yayımlanması
G. Türk Vatandaşlığını Kaybettirme İşleminin Sonuçları
2. Türk Vatandaşlığından Çıkarma
A. Çıkarma İşleminin Nedenleri ve Koşulları
B. Çıkarma İşleminin Sonuçları
V. Yönetsel Kararla Vatandaşlığa Alınmanın İptali
1. İptalin Nedenleri ve Koşulları
2. İptalin Sonuçları
A. Eş ve Çocuklara Etkisi
B. Malların Tasfiyesi ve Sınırdışı Edilme
3. İskân Kanunu Uyarınca Vatandaşlığa Alınmanın İptali
VI. Yabancı (Kadına)Türk Vatandaşlığı Kazandıran Evlenmenin Butlanı

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Türk Vatandaşlığının “Dönme” Yoluyla Kazanılması
I. Yönetsel Kararla Türk Vatandaşlığına Dönme
II. Yabancıyla Evlenme Yoluyla Türk Vatandaşlığından Ayrılmış Kadının Türk Vatandaşlığına Dönmesi
1. Giriş
2. Tanınan “Dönme” Olanağının Niteliği
3. Koşullar ve Süre
A. Yabancıyla Evliliğin Sona Ermesi
B. Baflvurunun YapılacağıSüre
C. Başvurunun Usulü
III. Türk Vatandaşlığından “İzinle” Çıkanlar ve “İzinle” Çıkanlar ve TVK m.25 Uyarınca Vatandaşlığı Kaybettirilenler
IV. Türk Vatandaşlığını Küçükken Yitirmiş Olanların Türk Vatandaşlığına Dönmesi

BEŞİNCİ BÖLÜM Türk Vatandaşlığına İlişkin Konularda Kanıtlama (ispat) ve Yargı Yolu
I. Giriş
II. Türk Vatandaşlığının Kanıtlanmasında Biçim ve Kanıtlama Araçları
1. Biçim
2. Doğrudan Kanıtlama - Dolaylı Kanıtlama
3. Vatandaşlığın Belirgesi Olarak Kabul Edilen Resmi Kayıt ve Belgeler
A. Türkiye Cumhuriyeti Nüfus Sicili Kayıtları
B. Nüfus Hüviyet Cüzdanları
C. Pasaport ve Pasaport Yerine Geçen Belgeler
D. Vatandaşlık İlmuhaberleri
III. Yargı Yolu
1. Vatandaşlıkla İlgili Yönetsel Kararların Yargısal Denetimi
2. İdari Yargı Dışındaki Mahkemeler Önünde Çıkan Vatandaşlık Sorunları
A. Gerçek Kişiler
B. Tüzel Kişiler

ALTINCI BÖLÜM Uyrukluk Hukuku Açısından Devletlerin Ardıllığı ve Arazi Değişimi
I. Genel Olarak
II. Uluslararası Antlaşmalar
1. Genel Olarak
III. Türk Uygulaması
IV. Yeni Gelişmeler
1. Giriş
2. Uluslararası Hukuk Komisyonu’nun Hazırladığı Taslak
3. Uyrukluk Konusunda Avrupa Sözleşmesi
A. Giriş
B. İlkeler
a) Genel Nitelikteki İlkeler
b) Teknik Nitelikteki İlkeler

YEDİNCİ BÖLÜM Gemilerin, Hava Araçlarının ve Tüzel Kişilerin Uyrukluğu
I. Gemilerin Uyrukluğu
1. Giriş
2. Türk Kıyılarında Taşımacılığın Yabancılara Yasaklanması (Kabotaj Ayrıcalığı)
A. Kabotaj Kanunu
B. Turizmi Teşvik Kanunu
C. “Türk Uluslararası Gemi Sicili” Kanunu
3. Gemilere Türk Bayrağı Çekme Hakkı Tanınması
A. Türk Ticaret Kanunu
a) Gemi Gerçek Kişilerin Mülkiyetinde İse
b) Gemi Bir “Donatma İştiraki”nin Mülkiyetinde İse
c) Gemi Bir “Tüzel Kişi”nin Mülkiyetinde İse
B. Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu
4. Yabancı Gemilere Türk Bayrağı Çekme İzni Verilmesi
5. Türk Gemisine, Yabancı Bayrak Çekme İzni Verilmesi
6. Türk Bayrağı Çekme Hakkının Kanıtlanması
7. Gemilerde “Elverişli Bayrak” Sorunu
II. Hava Araçlarının Uyrukluğu
1. Giriş
2. Bir Aracın Türk Hava Araı› Saı›labilmesinin Koşulları
3. Sicillerin Tutulması
III. Uzay Araçları
1. Genel Olarak
2. Uzay Araçlarının Tescili
IV. Tüzel Kişilerin Uyrukluğu
1. Genel Olarak
2. Türk Hukuku
EKLER Temel Yasa Metinleri
Ek 1 TC Anayasası, madde 66
Ek 2 TVK (Türk Vatandaşlığı Kanunu)
Ek 3 TVK’nın Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik
Ek 4 Türk Vatandaşı ile Evlenme Nedeniyle Türk Vatandaşlığın Kazanılmasına ve KKTC Vatandaşlarının Türk Vatandaşlığı Kazanmalarına İlişkin Yönetmelik
Ek 5 İskân Kanunu (İlgili Maddeler)
Ek 6 Afganistan’dan Pakistan’a Sığınan Türk Soylu Göçmenlerin Türkiye’ye Kabulü ve İskanına Dair Kanun
Ek 7 Uyrukluk Konusunda Avrupa Sözleşmesi
Ek 8 European Convention Nationality
Ek 9 Türkiye Barolar Birliği T.C. Anayasa Önerisi 2007
Kaynakça
Madde Dizini
Kavram Dizini

_

Rona Aybay

1935’te İstanbul’da doğdu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni 1959’da bitirdikten sonra aynı fakültede doktora yapan Aybay, 1964’te Columbia Üniversitesi’nde Mukayeseli Hukuk masterini tamamladı. 1973’te doçent, 1980’de de profesör oldu. ODTÜ’de Kamu Yönetimi bölümü başkanlığı, ODTÜ İdari İlimler Fakültesi Dekanlığı ve A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi (SBF) dekan yardımcılığında da bulunan Rona Aybay, 12 Eylül’den sonra YÖK’ün 1402 sayılı yasaya dayandırdığı bir kararla üniversiteden uzaklaştırıldı; 7 yıl sonra Danıştay kararıyla üniversiteye döndü. Avrupa Konseyi Irkçılık ve Hoşgörüsüzlükle Savaşım Komisyonu ile Bosna-Hersek’teki insan hakları ihlâllerini incelemekle görevli AGİT komisyonu üyeliklerinde bulunan Aybay, Bosna-Hersek İnsan Hakları Mahkemesi’nde, kurulduğu 1996 yılından, kapandığı 2003 yılına kadar Avrupa Konseyi tarafından seçilmiş uluslararası yargıç olarak görev yapmıştır. Aybay, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin etkenliğini arttırmak üzere, Avrupa Konseyi’nce oluşturulan 11 üyeli “Akil Kişiler Grubu”na üye seçilmiştir. 2006-2011 yıllarında Türkiye Barolar Birliği İnsan Hakları Merkezi Başkanı olan Prof. Dr. Rona Aybay’ın Faşizm (Murat Sarıca ile birlikte, 1962), Karşılaştırmalı 1961 Anayasası (1963), Robert Owen (1970, 2005 ve 2012) ve Yurttaşlık (Vatandaşlık) Hukuku (1982, yeni basım 2006), Esra Dardağan ile birlikte Yasaların Uluslararası Düzeyde Çatışması (Kanunlar İhtilafı) (2005) ve Yabancılar Hukuku (2005, yeni basım 2007), Uluslararası Yargı (2013), Tarih ve Hukuk Açısından Konsolosluk (2009), İnsan Hakları Hukuku (2015), İnsan Hakları Evrensel Bildirisi (2016), Kamusal Uluslararası Hukuk (Elif Oral ile birlikte, 2016), Genel Kamu Hukuku (2017), An Introduction to Law (altıncı basım 2018) gibi kitapları vardır. Yazar, Yakın Doğu (KKTC) Üniversitesi’nde ders vermektedir.